Bilgili Denetim Denetim Güven İster
1-GİRİŞ
Hükümet yatırımların, dolayısıyla da istihdamın arttırılması amacıyla daha önceki yıllarda, bazı teşvik unsurlarını hayata geçirmişti. Şimdi bu teşvik unsurlarına 5746 sayılı AR-GE yasası ile bir yenisini daha ilave etmektedir. Yasa 1 Nisan 2008-31 Aralık 2023 döneminde uygulanmak üzere, 12 Mart 2008 tarih ve 26814 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yasanın 1. maddesinde de belirtildiği üzere; bu teşvik yasasındaki amaç bilgi teknolojilerine yapılacak yatırımların, yani katma değeri yüksek yatırımların teşvik edilmesidir. Bu vesileyle Türkiye’nin rekabet gücünün arttırılması amaçlanmaktadır. Bununla birlikte yabancı yatırımların ülkemize çekilmesi amaçlanmaktadır.
2-AR-GE TEŞVİĞİ İLE GETİRİLEN VERGİSEL AVANTAJLAR
2.1-Ar-Ge Harcamalarının Tamamını Matrahtan İndirme İmkanı Getirilmiştir
Halen yürürlükte olan 193 sayılı gelir vergisi yasasının 89. maddesi uyarınca ticari kazancın tespiti ile 5520 sayılı kurumlar vergisi yasasının 10 uncu maddesi uyarınca kurum kazancının tespitinde, AR-GE harcamalarının @’ı indirim konusu yapılabilirken, 5746 sayılı yasa ile getirilen düzenleme ile AR-GE harcamalarının 0’ü gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri tarafından indirim konusu yapılabilecektir.
Öte yandan 500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı, ilave olarak gelir yada kurumlar vergisi matrahından indirilebilecektir. Yani AR-GE merkezlerine duble indirim imkanı tanınmıştır.
5746 sayılı yasanın 5. maddesi ile GVK’nın 89/9 maddesi ile KVK’nın 10/1-a maddelerinde yer alan @’lık AR-GE indirimi oranı 0’e çıkarıldığı için 5746 yasa kapsamında yer almayan mükellefler için de AR-GE indirimi oranı arttırılmıştır.
Öte yandan 4691 sayılı yasaya göre teknoloji geliştirme bölgelerindeki firmalara tanınan gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti de 2013 yılına kadar uygulanmaya devam edecektir.
2.2-AR-GE Harcamalarını Matrahtan İndirme Hem De Aktifleştirme İmkanı Getirilmiştir.
Mevcut gelir vergisi ve kurumlar vergisi yasasında, AR-GE harcamaları kazancın yeterli olması durumunda matrahtan indirilebilirken, 5746 sayılı yasa ile getirilen düzenleme ile hem indirim konusu yapma imkanı hem de aktifleştirmek suretiyle ayrıca gider yazma imkanı getirilmiştir. Kazancın yetersiz olması durumunda ise ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilebilecektir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Kanuna göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınabilecektir.
2.3-AR-GE Faaliyetinde Çalışan Personele Kısmi Gelir Vergisi İstisnası
AR-GE faaliyetinde çalışan personel eğer doktora derecesine sahip ise elde ettikleri ücretlerinin �’ı gelir vergisinden istisna edilirken, lisans derecesine sahip olanların ücretlerinin ise €’i gelir vergisinden istisna edilmiştir.
Ancak belirtmeliyiz ki; AR-GE faaliyetinde çalışan kamu personeline gelir vergisi istisnası tanınmamıştır. Acaba yasa koyucu, kamu personelinin özel sektör personelinden daha fazla ücret aldığını düşündüğü için mi gelir vergisi istisnasını sadece özel sektör çalışanlarına getirdi? Burada şu durum ortaya çıkmaktadır. AR-GE faaliyetinde çalışan doktora derecesine sahip bir araştırmacının ücretinin �’ı gelir vergisinden istisna tutulurken profesörlük ünvanına sahip bir üniversite hocasının bu araştırma sebebiyle almış olduğu ücret hiçbir şekilde istisnadan yararlanamayacaktır. Bu uygulamanın anayasanın 10. maddesinde belirtilen eşitlik ilkesine aykırı olduğunu düşünmekteyiz.
2.4-Damga Vergisi İstisnası
5746 sayılı Bu Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlar damga vergisinden istisna tutulmuştur.
2.5-Dışarıdan Sağlanan Desteklere Vergi İstisnası
-Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların; kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler özel bir fon hesabında tutularak, gelir yada kurumlar vergisi açısından vergiye tabi kazanç olarak kabul edilemeyecek ve Ar-Ge harcaması tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Bu fonun, elde edildiği hesap dönemini izleyen beş yıl içinde sermayeye ilâve dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi halinde, zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğratılmış sayılacaktır.
-Rekabet öncesi işbirliği projelerinde işbirliğini oluşturan kuruluşların bu işbirliğine yaptıkları katkılar, işbirliği protokolünde belirlenen kuruluşlardan biri adına açılacak özel bir hesapta izlenir. Özel hesaba aktarılan bu tutarlar, harcamanın yapıldığı dönemde katkı sağlayan kuruluşların Ar-Ge harcaması olarak kabul edilir ve proje dışında başka bir amaç için kullanılamaz. Proje hesabında toplanan tutarlar, proje özel hesabı açan kuruluşun kazancının tespitinde gelir olarak dikkate alınmaz.
3- SAĞLANAN DİĞER DESTEK VE TEŞVİK UNSURLARI
3.1- AR-GE Faaliyetinde Çalışan Personele Sigorta Primi Desteği
Hemen belirtmeliyiz ki; kamu çalışanları için gelir vergisi istisnası sağlanmadığı gibi sigorta primi istisnası da sağlanmamıştır. Burada kamu çalışanlarına istisna sağlanmayışını anlamak mümkündür. Zira burada sağlanan istisna, işveren payının yarısının maliye bakanlığı tarafından 5 yıl süreyle ödenmesini öngörmektedir. Yani çalışanla doğrudan bir ilişkisi bulunmamaktadır.
3.2- Teknogirişim Sermayesi Desteği
Makalemizin 5. bölümünde tekno girişim sermayesinin tanımına yer verilmiştir. Bu tanıma giren girişimcilere en çok 100.000.-YTL’ye kadar hibe yapılacaktır. Ancak merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin tümü tarafından yapılan ödemelerin toplamı, her takvim yılı için 10.000.000.-YTL’yi geçemeyecektir. Ancak bu tutarlar her yıl yeniden değerleme oranında arttırılacaktır.
4-BU YASA İLE SAĞLANAN TEŞVİK VE DESTEK UNSURLARINDAN HANGİ İŞLETMELER YARARLANABİLECEKTİR
AR-GE teşviğinden yararlanabilecek faaliyetler yasanın 1. maddesinde açıklanmış olup, bu faaliyetler aşağıda belirtildiği gibidir.
-Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından 12/4/1990 tarihli ve 3624 sayılı Kanuna göre oluşturulan teknoloji merkezleri (teknoloji merkezi işletmeleri)
-Ar-Ge Merkezleri
-Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve Yenilik Projeleri
-Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri
-Teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlar
Yukarıda saydığımız faaliyetlerden nelerin anlaşılması gerektiği de yine yasanın 2. maddesinde tanımlar başlığı altında belirtilmiştir.
5-YASADA YER ALAN TANIMLAR
a)Araştırma ve geliştirme faaliyeti (Ar-Ge): Araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri,
b)Yenilik: Sosyal ve ekonomik ihtiyaçlara cevap verebilen, mevcut pazarlara başarıyla sunulabilecek ya da yeni pazarlar yaratabilecek; yeni bir ürün, hizmet, uygulama, yöntem veya iş modeli fikri ile oluşturulan süreçleri ve süreçlerin neticelerini,
c)Ar-Ge merkezi: Dar mükellef kurumların Türkiye’deki işyerleri dahil, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimleri,
ç) Ar-Ge projesi: Amacı, kapsamı, genel ve teknik tanımı, süresi, bütçesi, özel şartları, diğer kurum, kuruluş, gerçek ve tüzel kişilerce sağlanacak aynî ve/veya nakdî destek tutarları, sonuçta doğacak fikri mülkiyet haklarının paylaşım esasları tespit edilmiş ve Ar-Ge faaliyetlerinin her safhasını belirleyecek mahiyette ve bilimsel esaslar çerçevesinde hazırlanan projeyi,
d)Rekabet öncesi işbirliği projeleri: Birden fazla kuruluşun; ölçek ekonomisinden yararlanmak suretiyle yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlayarak verimliliği artırmak ve mevcut duruma göre daha yüksek katma değer sağlamak üzere, rekabet öncesinde ortak parça veya sistem geliştirmek ya da platform kurabilmek amacıyla yürütecekleri, Ar-Ge faaliyetlerine yönelik olarak yapılan ve fizibiliteye dayanan işbirliği anlaşması kapsamında, bilimsel ve teknolojik niteliği olan projeleri,
e) Teknogirişim sermayesi: Örgün öğrenim veren üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini teşvik etmek için yapılan sermaye desteğini,
f) Ar-Ge personeli: Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştırmacı ve teknisyenleri;
1) Araştırmacı: Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan en az lisans mezunu uzmanları,
2) Teknisyen: Mühendislik, fen ve sağlık bilimleri alanlarında yüksek öğrenim görmüş ya da meslek lisesi veya meslek yüksek okullarının teknik fen ve sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi kişileri,
g) Destek personeli: Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personeli,
6-TEŞVİKTEN YARARLANMANIN ŞARTLARI
-Bu Kanun kapsamındaki destek ve teşvik unsurlarından yararlananların bu Kanunda öngörülen şartları taşıdıklarına ilişkin tespitlerin en geç iki yıllık süreler itibarıyla yapılacağı belirtilmiş, ancak bu tespiti kimin yapacağı belirtilmemiştir. Kanaatimizce konu ile ilgili çıkarılacak yönetmelikte bu hususa yer verilecektir.
-Gelir vergisi stopajı ve sigorta primi işveren hissesine ilişkin teşviklerden yararlanacak olan destek personelinin tam zaman eşdeğeri sayısı, toplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının yüzde onunu geçemez.
-Asgari Ar-Ge personeli sayısının hesabında fiilen ve tam zamanlı olarak çalışan personelin üçer aylık dönemler itibarıyla ortalaması esas alınacaktır.
-Bu Kanunda öngörülen şartların ihlali veya teşvik ve destek unsurlarının amacı dışında kullanılması halinde, zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler yönünden vergi ziyaı doğmuş sayılacaktır. Sağlanan vergi dışı destekler ise 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle tahsil edilecektir.
-Bu Kanun kapsamındaki indirim, istisna, destek ve teşviklerden yararlananlar; GVK’nın 89/9 maddesi, 5520 sayılı KVK’nın 10/1-a maddesi ile 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun aynı mahiyetteki hükümlerinden ayrıca yararlanamazlar.
7-SONUÇ
Hükümetin yatırımları arttırmak, özellikle katma değeri yüksek ürünleri üreterek ülkenin uluslar arası arenada rekabet gücünü arttırabilmek amacıyla çıkarmış olduğu 5746 sayılı AR-GE yasası ile bir çok teşvik unsuru getirilmiştir. Bu teşvik unsurları makalemizin önceki bölümlerinde ayrıntılı olarak açıklanmış olup, özetlemek gerekirse bu teşvik unsurları altı başlık altında gruplandırılabilir
– Ar-Ge İndirimi
– Gelir Vergisi Stopajı Teşviki,
– Sigorta Primi Desteği,
– Damga Vergisi İstisnası,
– Teknogirişim Sermayesi Desteği
– Rekabet öncesi işbirliği projeleri ile Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların bazı gelirlerinin ticari kazancın tespitinde gelir olarak dikkate alınmaması
