Bilgili Denetim Denetim Güven İster
1. GİRİŞ
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmeden önce asgari işçilik incelemeleri sonucunda düzenlenen ve sigortalılara maledilmeyen prim borçları için uzlaşma yapılamıyordu. Ancak anılan Kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte 1/10/2008 tarihinden sonra düzenlenen asgari işçilik raporları için uzlaşma yapılmaya başlandı. Bu yazımızda 5510 sayılı yasa da belirtilen uzlaşma müessesi hakkında geniş bilgi vermeye çalışacağız.
2- ASGARİ İ�zÇİLİK UYGULAMASINDA UZLA�zMA
2.1 Yasal Dayanak
Uzlaşma, 5510 sayılı Kanunun 85 inci maddesinin dokuzuncu ve onuncu fıkrasında düzenlenen hükümler doğrultusunda ilk defa 1/10/2008 tarihinden sonra uygulanmaya başlanmıştır. Ayrıca uygulama ile ilgili olarak “Asgarî İşçilik İncelemelerinde Uzlaşma Yönetmeliği” 25/4/2009 tarih ve 27210 sayılı Resmi Gazetede 27210 yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
5510 sayılı Kanunun 85 inci maddesinin dokuzuncu fıkrasında“Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgari işçilik incelemesi sonucunda tespiti yapılan ve sigortalılara maledilemeyen fark sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı uygulanacak idari para cezalarında, konuya ilişkin raporun Kurumun ilgili birimine gönderilmesinden önce işverenle uzlaşma yapılabilir. Uzlaşmaya varılması halinde, bu durum tutanakla tespit edilir. Uzlaşılan tutarlar kesin olup, uzlaşma konusu yapılan tutarlar hakkında işverence dava açılamaz ve hiçbir mercie şikayet ve itirazda bulunulamaz. Uzlaşılan prim ve idari para cezaları, uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde ödenir. İşveren, uzlaşılan idari para cezası tutarı için ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlandırılmaz. Uzlaşılan tutarların, bu sürede tam olarak ödenmemesi halinde uzlaşma bozulur ve uzlaşılan tutarlar kazanılmış hak teşkil etmez. Uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma müzakeresinde uzlaşmaya varılamamış olması veya uzlaşmanın bozulması hallerinde işveren, bu konuya ilişkin daha sonra uzlaşma talep edemez.” Onuncu fıkrasındaise “Uzlaşma neticesinde indirim yapılması nedeniyle tahsil edilmemiş olan sigorta primlerinin daha sonra Kurum veya mahkeme kararıyla sigortalılara mal edilmesi halinde, daha önce eksik tahsil olunan sigorta primleri, sigortalının çalıştığı süre ve sigorta primine esas kazancı dikkate alınarak gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil olunur.” denilmektedir.
2.2 Uzlaşma Kapsamında Değerlendirilenler;
SGK Müfettişi tarafından devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgari işçilik incelemesi sonucunda tespit ettiği ve sigortalılara maledilemeyen fark sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı uygulanacak idari para cezaları uzlaşmanın konusunu teşkil etmektedir.
İhale konusu işler ile inşaat ve benzeri işlerin devamlı işyeri sigortalıları ile yapılamayacağına yönelik değerlendirme sonrasında, kayıt dışı işçiliğin devamlı işyeri sigortalılarının SGK’ya bildirilmemesinden kaynaklandığının anlaşılması ve ihale konusu işle ilgili olarak asgari işçiliğin tespit edilmesi için devamlı işyerinin gelir getirici tüm faaliyetlerinin dikkate alınarak devamlı işyerinde asgari işçilik incelemesi yapılması gerektiğinin anlaşılması üzerine, ihale konusu işin yapıldığı dönemde işyerinin tüm faaliyetleri esas alınmak suretiyle yapılan asgari işçilik incelemeleri sonucunda ortaya çıkan fark işçilik tutarları da uzlaşmaya tabidir.
Uzalaşma yapılabilmesi için
ü Müfettiş tarafından incelenen işyerinin devamlı mahiyette bir işyeri olması
ü Müfettiş tarafından tespit edilen fark SPEK’lerin sigortalılara maledilmemesi,
ü Müfettiş tarafından düzenlenen asgari işçilik raporun SGK’nın ilgili birimine gönderilmemesinden önce işveren tarafından talep edilmesi
Gerekmektedir.
2.3 Uzlaşma Kapsamı Dışında Olanlar
Geçici işyerleri ile ilgili olarak yapılan asgari işçilik incelemelerinde tespit edilen fark işçilik tutarları uzlaşma kapsamında değildir.
İhale Konusu işler ile inşaat ve benzeri işlerin devamlı işyerleri sigortalıları ile yapılıp yapılamayacağına ilişkin olarak yapılan incelemeler sırasında, taahhüt konusu işlerin devamlı işyerleri sigortalıları ile yapılamayacağına yönelik değerlendirmeler sonrasında tescili önerilen geçici işyeri dosyaları ile ilgili olarak tespit edilen asgari ya da fark işçilik tutarları uzlaşma kapsamında değildir.
SGK Müfettişi tarafından yapılan asgari işçilik incelemesi yasal kayıtlardan kimlik bilgileri tespit edilen ve sigortalılara maledilen fark SPEK tutarları uzlaşma kapsamında olmadığı gibi, isimleri belirlenmesine rağmen alt kimlik bilgilerine ulaşılamaması nedeniyle priminin alınması önerildiği halde hizmet verilemeyen işçilik tahakkuklarının da (sicilsiz tahakkuklar) uzlaşma kapsamında değerlendirilmemektedir.
2.4 Uzlaşma Talebinde Bulunacaklar, Talebin Yapılacağı Yer ve Uzlaşma Komisyonunun Oluşumu,
Uzlaşma talebi, işveren veya tüzel kişiler ile küçükler ve kısıtlılar için kanuni temsilcileri, vekilleri veya işveren tarafından uzlaşma konusunda noter onaylı belge ile yetkilendirilmiş temsilci tarafından yapılması gerekmektedir. Anılan kişiler haricinde yapılan başvurular kabul edilmez. İşverenlerin, asgari işçiliğe ait raporun içeriğinin uygulanması için SGK’nın ilgili birimine gönderilmesinden önce olması kaydı ile her zaman uzlaşma talebinde bulunabilme hakkı vardır. Ancak Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca rapora tarih ve sayı verildiği andan itibaren işverenler uzlaşma talebinde bulunamazlar bulunsalar dahi kabul edilmez.
Uzlaşma talebinin Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına yapılması esas olmakla birlikte, incelemeyi yapan Müfettişe veya Müfettişin sürekli görev yaptığı Grup Başkanlığına ya da ilgili İl Müdürlüğüne uzlaşma talep dilekçesi verilmesi veya uzlaşma talebinin inceleme tutanağında yer alması halinde de uzlaşma talebi kabul edilmektedir.
Uzlaşma komisyonu Rehberlik Ve Teftiş Başkanlığına bağlı Grup Başkanlıklarının bünyesinde oluşturulur. Komisyon Rehberlik ve Teftiş Başkanı tarafından seçilen 3 müfettişten oluşur. Başkan aynı zamanda 3 de yedek üye seçer. Rehberlik Ve Teftiş Başkanlığının Ankara, İstanbul (2 adet), İzmir, Adana, Bursa, Trabzon illerinde bulunmak üzere 7 adet Grup Başkanlığı bulunmaktadır.
Grup Başkanlığı bulunmayan illerde, asgari işçilik incelemeleri çalışmalarında bulunmak üzere on ve üzerinde Müfettişin görevlendirilmesi halinde, bu illerde de Uzlaşma komisyonu oluşturulabilmektedir. Bu durumda komisyonun ilde görev yapan Müfettişler arasından belirlenir. Komisyon üyesi olarak görevlendirilen Müfettiş, kendi asgari işçilik inceleemsinden dolayı uzlaşma görüşmelerine katılamaz yedek üye devreye girer. Geçici kurulan bu komisyon üyeleri sadece bulunduğu ildeki uzlaşma taleplerinin sonuçlandırabilirler.
İşverenin, kanuni temsilcinin, vekilinin veya işverence uzlaşma konusunda yetkilendirilmiş temsilcinin, Müfettişlerden uzlaşmaya konu inceleme hakkında açıklama yapmalarını isteme yetkileri yoktur. Ancak talepleri halinde uzlaşma görüşmelerine, sadece görüş bildirmek üzere serbest muhasebeci, malî müşavir veya yeminli malî müşavir (meslek mensubu) katılabilir. Meslek mensupları ayrıca uzlaşma tutanaklarının tanzimi sırasında işveren, işveren vekili veya kanuni temsilcisi ile birlikte bulunabilme hakları bulunmakla birlikte düzenlenen tutanağa imza atma yetkileri yoktur.
İşverenin talebi olması ve Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının uygun görülmesi halinde, asgari işçilik incelemesi ile ilgili uzlaşmanın başka Grup Başkanlığında toplanan uzlaşma komisyonunda da görüşülebilmektedir.
2.5 Uzlaşma Gününün Belirlenmesi, Tutanağın Düzenlenmesi, Uzlaşma Gününün Ertelenmesi
Uzlaşma komisyonu, Grup Başkanlıklarında aylık periyotlar halinde toplanmaktadır. Ancak uzlaşma talebinin yoğunluğu ve benzeri kıstaslar dikkate alınarak toplanma süresi iki ay veya daha uzun süreli olarak da yapılabilmektedir. Uzlaşma günü ve saati komisyon başkanı tarafından, en az uzlaşma gününden 15 gün önce işverene bildirilmektedir.
a) Uzlaşmanın Sağlanması Halinde yapılacak işlemler; Belirlenen gün ve saate işverenin katılımı ile gerçekleşen toplantı sonucunda, uzlaşmaya kararının çıkması halinde bu durum katılanların tamamının imzası ile bir tutanak ile tespit edilir.
Düzenlenen tutanakta aşağıdaki bilgilerin yer alması gerekmektedir.
ü İşverenin kanuni temsilcinin, vekilin veya uzlaşma konusunda yetkilendirilmiş temsilcinin adı soyadı/unvanı, T.C. kimlik numarası/vergi kimlik numarası ve adresi, işyerinin bağlı olduğu il müdürlüğü ve işyeri sicil numarası, kanuni temsilcisinin, vekilin veya uzlaşma konusunda yetkilendirilmiş temsilcinin işverenin temsilcisi, vekili olduklarına ya da uzlaşma konusunda yetkilendirilmiş olduklarına dair resmi belgelerin mahiyeti, düzenlenme tarihi ve ilgili belgenin sayısı,
ü İncelemenin konusu, dönemi, tespit edilen ve sigortalılara mal edilmeyen sigorta primine esas kazanç farkı, hesaplanan prim aslı tutarları, gecikme cezası ve zammı ile önerilen idarî para cezalarının kanunî dayanakları ve miktarları,
ü Üzerinde uzlaşılan prim aslı miktarı, gecikme cezası ve gecikme zammı,
ü Uzlaşılan idarî para cezası miktarı,
İncelemeyi yapan Müfettişin adı ve soyadı, bilgileri ile gerekli görülen diğer açıklamalar yer alması gerekmektedir.
b) Uzlaşmanın Sağlanamaması Halinde yapılacak işlemler ; Belirlenen gün ve saate işverenin katılımı ile gerçekleşen toplantı sonucunda, uzlaşma kararı çıkmaması halinde, uzlaşma talebinin nelerden ibaret olduğu ve hangi hususlarda uzlaşma sağlanamadığı bilgilerini içeren ve tarafların imzaları bulunan bir tutanak düzenlenir.
Ayrıca aşağıda sayılan durumlarda da uzlaşma sağlanamamış olarak kabul edilmektedir.
ü İşverenin davete icabet etmemesi,
ü İşverenin uzlaşmaya geldiği halde uzlaşma tutanağını imzalamaması,
ü İşverenin uzlaşma tutanağını ihtirazı kayıtla imzalamak istemesi,
ü İşverenin bilinen en son adresine uzlaşma günü bildirme yazısının tebliğ edilememesi ya da tebliği yapılan yazıda belirtilen tarih ve yerde işverenin uzlaşma toplantısına katılmaması,
İşverenin komisyona katılması sonucu uzlaşma sağlanamaz ise bu durum bir tutanak ile tespit edilir. Ayrıca İşverenin komisyonun uzlaşma davetine icabet etmemesi veya tebellüğden kaçınması,uzlaşmaya geldiği halde uzlaşma tutanağını imzalamadan imtina etmesi yada ihtirazı kayıtla imzalamak istemesi sebebiyle, işverenin imzasını ihtiva eden tutanak tanzim olunamaması halinde de tutanak düzenlenerek işverenin adresine gönderilmektedir.
Uzlaşma günü, işverenin, ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk hallerinin varlığında veya , yükümlülüklerin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler, kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler, sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısıyla defter ve vesikalarının elinden çıkmış bulunması gibi herhangi bir mücbir sebeple toplantıya katılamayacak olması halinde, Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı/Komisyon Başkanı tarafından ertelenir. Ancak belirlenecek yeni uzlaşma görüşme tarihinin, mücbir sebep halinin Komisyona veya Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına bildirildiği tarihi takip eden tarihten itibaren 30 günü geçmemesi gerekmektedir. .
Mücbir sebep hallerinin ilgisine göre; resmi kuruluşlardan alınan sağlık kurulu raporu, yazılar ve ilamlar ile belgelenmesi ve mücbir sebep halinin ortadan kalktığı tarihten itibaren en geç onbeş gün içinde, toplantı günü geçmemişse ilgili Komisyon Başkanlığına, toplantı tarihi geçmiş ise Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına bildirilmesi gerekir.
Mücbir sebep hali komisyon toplantı günü veya daha öncesinde Komisyon Başkanlığına iletilir ise toplantının ertelenmesi gerektiğinin dayanağı belgeden anlaşılması halinde, komisyonca düzenlenecek bir tutanakla ertelenebilmektedir.
2.6 Kısmi Uzlaşma, Uzlaşılan Tutarın Ödenme Süresi, Uzlaşmanın Bozulması ve Uzlaşma Konusunun Dava Edilemeyeceği Hususları
a) Kısmi Uzlaşma ; İşveren uzlaşma görüşmeleri sırasında kısmi uzlaşma talebinde bulunabilir. Asgari işçilik incelemesi sonucu eksik bildirildiği anlaşılan sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden hesaplanacak prim aslı tutarı, gecikme cezası ve gecikme zammı veya idarî para cezalarından biri veya birkaçı ile ilgili olacak şekilde kısmi uzlaşma yapılabilmektedir.
b) Uzlaşma Sağlanılan Tutarın Ödenmesi; Gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanan prim aslı tutarları ve idarî para cezalarının toplam tutarı uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir.
c) Uzlaşmanın Bozulması ve Sonucu; Uzlaşılan tutarların, uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde tam olarak ödenmemesi halinde uzlaşma bozulur ve Müfettiş tarafından düzenlenen raporda belirtilen tutarlar üzerinden işlem yapılır.
Uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma görüşmesinde uzlaşmaya varılamamış olması veya uzlaşmanın bozulması hallerinde işverenin, uzlaşma konusu rapor ile ilgili tekrar uzlaşma talep hakkı yoktur.
d) Uzlaşma Konusu Primlerin Dava Edilemeyeceği; 5510 sayılı Kanun 85/9 maddesi gereği uzlaşma konusu yapılan tutarlar hakkında işveren dava açamadığı gibi herhangi bir mercie şikayet ve itirazda bulunamaz. İşverenler, uzlaşılan idarî para cezaları için ayrıca Kanunun 102’nci maddesinin beşinci fıkrasında yer alan peşin ödeme indiriminden yararlanamazlar.
3- SONUÇ
Yıllardır vergi mevzuatında uygulanan uzlaşma müessesi 5510 sayılı Kanun ile sosyal güvenlik mevzuatına girmiştir. Müfettiş tarafından asgari işçilik sonrası tespit edilen ve sigortalılara maledilmeyen prim ve bunlara ilişkin gecikme zammı, gecikme cezası ve idari para cezalarını uzlaşma yöntemi ile işverene daha az ödeme imkanını kullanması sağlanmıştır. İşverenler borç türü baz alarak kısmi uzlaşma talebin dede bulunabilme hakkına da sahiptirler. Uzlaşma tutarı, uzlaşma tarihinden itibaren bir ay içerisinde ödenmesi halinde hüküm ifade etmektedir. Aksi halde uzlaşma bozulmuş sayılmakta ve müfettiş tarafından düzenlene raporda belirtilen tutarlar üzerinden takip ve tahsilat yapılmaktadır.
Uzlaşma sadece devamlı mahiyette tescil edilen işyerlerinde yapılan asgari işçilik incelemesi sonucu bulunan fark primlere uygulanmaktadır. Özel bina inşaatı ve ihale konusu işlerde yeterli işçilik tespiti sonucu çıkan fark primler için uzlaşma sözkonusu değildir.
