Bilgili Denetim Denetim Güven İster
1- GİRİŞ: 31/5/2006 tarihinde kabul edilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun[1] geçici 17 nci maddesinde, 30/4/2008 tarihi itibariyle, kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan geriye yönelik beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanların, Sosyal Güvenlik Kurumunca çıkarılacak tebliğin yayımını izleyen aybaşından itibaren 6 ay içerisinde bu sürelere ilişkin prim borçlarını ödememeleri halinde sigortalılıklarının durdurulacağı hüküm altına alınmıştır. Kanun metninde belirtilen 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara tabi sigortalıların, sigortalılık sürelerinin belirlenmesi, durdurulması ve yeniden başlatılmasına ilişkin tebliğ, 14/1/2009 tarih, 27110 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Buna göre, 30/4/2008 tarihinden önce beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunan bu kapsamdaki sigortalıların borçlarını ödeme yükümlülükleri 2/2/2009 tarihi itibariyle başlamakta ve 31/7/2009 tarihinin hafta sonu tatiline rastlaması nedeniyle 3/8/2009 tarihinde sona ermektedir. Anılan tarihler arasında borcun ödenmemesi halinde borcun ödenmediği süreler sigortalılık niteliğinden sayılmamaktadır.
Bu bağlamda yazımızın konusu, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlardan belirli bir süreye ilişkin borcu bulunan mülga 2/9/1971 tarihli 1479 sayılı Kanuna tabi sigortalılar ile ilgili sigortalılığın durdurulmasının dünü bugünü ve yapılacak işlemlerin usul ve esasları hakkında olacaktır.
2- SİGORTALILIŞIN DURDURULMASINDA MÜLGA 1479 SAYILI KANUN UYGULAMASI
Mülga 1479 sayılı Kanuna tabi çalışması bulunan sigortalıların belirli sürelere ait prim borçlarının ödenmemesi halinde sigortalılığın durdurulmasına ilişkin ilk uygulamaya 1987 yılında mülga 1479 sayılı Kanuna, 20/6/1987 tarih 3396 sayılı “1479 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Yasasının Bazı Maddelerinin Kaldırılmasına Bir Ek ve Üç Geçici Madde Eklenmesine Dair Kanunun”[2] 18 inci maddesi ile eklenen Ek 19 uncu madde ile başlanılmıştır. Maddenin ilk halinde, kayıt ve tescili yapılmasına rağmen kayıt olduğu tarihten itibaren 10 yıl içerisinde hiç prim ödememiş olanların sigortalılıklarının durdurulacağı ancak, kendileri veya hak sahiplerinin müracaatı halinde müracaat tarihinde yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre işlem yapılacağı hüküm altına alınmıştır. Bu hüküm 30/6/1987 – 4/10/2000 tarihleri arasında uygulanmıştır.
24/8/2000 tarihli ve 619 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin[3] 34 üncü maddesi ile 1479 sayılı Kanunun ek 19 uncu maddesi değiştirilerek, kayıt ve tescil tarihinden itibaren 3 yıl ve daha fazla süreyle hiç prim ödememiş olanların sigortalılık işlemlerinin sigortalılık haklarının saklı kalması kaydıyla durdurulacağı hüküm altına alınmış ve bu uygulama 4/10/2000 – 8/8/2001 tarihleri arasında uygulanmıştır.
En son olarak Ek 19 uncu madde de 24/7/2003 tarih, 4956 sayılı “Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Yasasının ve Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Yasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi, Yürürlükten Kaldırılması ve Bu Yasalara Geçici Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanunun” [4] 43 üncü maddesi ile değişiklik yapılarak bu defa kayıt ve tescil yapılmasına karşın beş yıl ve daha fazla süreye ilişkin prim borcu bulunanlar ile beş yıl ve daha fazla süre prim ödemeyenlerin sigortalılıkları, prim ödemesi bulunan sigortalının ödediği primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibariyle, prim ödemesi bulunmayan sigortalının sigortalılığı ise tescil itibariyle sigortalının müracaatına kadar durdurulacağı hüküm altına alınmış olup bu uygulamada 8/8/2001 tarihinden 5510 sayılı Kanunun geçici 17 nci maddesinin yürürlüğe girdiği 30/4/2008 tarihine kadar uygulanmıştır.
Görüldüğü üzere mülga 1479 sayılı Kanuna tabi sigortalılardan borcunu yasal süresi içerisinde ödemeyenlerin sigortalılıklarının durdurulmasına ilişkin ilk uygulama 1987 yılında başlamış ve 30/4/2008 tarihine kadar muhtelif zamanlarda mülga ek 19 uncu maddede değişiklik yapılarak, genelde sigortalılığın durdurulmasına ilişkin borç süresinde değişiklik yapılarak bu kapsamdaki sigortalıların sigortalılıklarının durdurulması cihetine gidilmiştir. 5510 sayılı Kanunda, daha önceden ek madde olarak, sürekli uygulanan bu hüküm geçici madde olarak düzenlenmiş ve Ek 19 uncu madde paralelinde düzenlenen geçici 17 maddenin bir defaya mahsus olmak üzere uygulanması hüküm altına alınmıştır. Bu uygulama ile artık Bağ-Kur (4/b) kapsamındaki sigortalıların, prim borcunu ödememeleri halinde, sigortalılık sürelerinin durdurulmasına ilişkin hükümler uygulanmayacak, borçlar, 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsili Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre takip ve tahsilâtı yapılacaktır.
3- SİGORTALILIŞIN DURDURULMASINA İLİŞKİN 5510 SAYILI KANUNUN GEÇİCİ 17 NCİ MADDESİNİN UYGULAMASININ USUL VE ESASLARI
3.1 Yasal Mevzuat
5510 sayılı Kanunun geçici 17 nci maddesinin birinci fıkrasında “Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlarla tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, 1479 ve 2926 sayılı kanunlara göre tescilleri yapıldığı halde, bu maddenin yürürlük tarihi itibarıyla beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanların, bu sürelere ilişkin prim borçlarını, prim borçlarının ödenmesine ilişkin Kurumca çıkarılacak genel tebliğin yayımı tarihini takip eden aybaşından itibaren 6 ay içerisinde ödememeleri halinde, prim ödemesi bulunan sigortalıların daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla, prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığı durdurulur. Prim borcuna ilişkin süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmez ve bu sürelere ilişkin Kurum alacakları takip edilmeyerek, Kurum alacakları arasında yer verilmez.” İkinci fıkrasında “Ancak, sigortalı ya da hak sahipleri daha sonra müracaatları tarihindeki 80 inci maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarı üzerinden hesaplanacak borç tutarının tamamını, borcun tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödedikleri takdirde, bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilir.” ve üçüncü fıkrasında “Sigortalılıkları önceki kanunlara göre durdurulanlar için de bu maddenin ikinci fıkrası hükmü uygulanır.” hükmü yer almaktadır.
Kanun metninde belirtilen tebliğ Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca hazırlanarak 2009/Ocak ayında Resmi Gazetede yayımlanmış ve borcu bulunan sigortalıların borcunu ödemelerine ilişkin belirtilen 6 aylık sürenin başlangıç tarihi belli olmuştur. Kanun metninde “genel tebliğin yayımı tarihini takip eden aybaşından“ ibaresi bulunduğundan uygulama 1/2/2009 tarihinde başlamıştır.
3.2 Geçici 17 inci Madde Kapsamsındaki Sigortalılar
1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre tescili yapılanlar, sigortalılığı devam eden sona eren ve 3/8/2009 tarihine kadar 5458 ve 5510 sayılı kanunlara göre yapılandırması bozulanlardan 30/4/2008 tarihi itibariyle beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunan sigortalılar veya bunların hak sahipleri bu kapsamda sayılmışlardır. Bu kapsamdaki sigortalılar, 30/04/2008 tarihi itibariyle beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunup bulunmadığını Sosyal Güvenlik Kurumun web sayfasından öğrenebilmektedirler. Ayrıca Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünden/Sosyal Güvenlik Merkezlerinden de öğrenme imkânları bulunmaktadır. Beş yılı aşan süreye ilişkin borcu bulunmasına karşın Sosyal Güvenlik Kurumunun web sayfasında ismi bulunmayanlar 1/2/2009 ile 3/8/2009 tarihleri arasında Sosyal Güvenlik Kurumunun ilgili ünitesine müracaat ederek, 30/4/2008 tarihi itibariyle beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcunun bulunduğunu belgelerle ispat etmeleri halinde, bunlarda geçici 17 nci madde hükmünden yararlanabileceklerdir.
3.3 Sigortalılık Sürelerin Durdurulması ve Yeniden Sigortalılıkların Başlatılması
Beş yılı aşan sürelere ilişkin prim borçlarının 1/2/2009 -3/8/2009 tarihleri arasında ödenmemesi halinde, prim borcu ödenmeyen süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmemektedir. Tescil tarihinden itibaren 3/8/2009 tarihine kadar hiç prim ödemesi bulunmayanların sigortalılığı tescil tarihi itibariyle, prim ödemesi bulunan sigortalıların daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla sigortalılığı durdurulmaktadır. Sigortalı 1/5/2008 – 3/8/2009 tarihleri arasında, 30/4/2008 tarihinden önceki prim borçları için bir ödeme yapmış ise ödenen bu prim tutarları da dikkate alınarak primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibariyle sigortalılık süresi belirlenmekte ve belirlenen bu tarih itibariyle sigortalıların sigortalılıkları durdurulmaktadır. Prim borcuna ilişkin süreler tekrar ihya edilmediği müddetçe sigortalılık süresi olarak değerlendirilmemektedir. Ayrıca sigortalılık olarak değerlendirilmeyen bu sürelere ilişkin prim borçları için herhangi bir takip yapılmamaktadır.
Örnek 1- 1/1/2000 tarihi itibariyle 1479 sayılı kanun kapsamında sigortalılığı başlayan ve tebliğin yürürlüğe girdiği ayı takip eden ay başından itibaren 6 ayın sonuna kadar (3/8/2009 tarihine kadar) hiçbir prim ödemesi bulunmayan sigortalının sigortalılığı 3/8/2009 tarihinden sonra tescil tarihi olan 1/1/2000 tarihi itibariyle Sosyal Güvenlik Kurumunca durdurulacaktır.
Örnek 2- Sigortalının tescil tarihi ile 30/4/2008 tarihi arasında 80 ay prim borcu bulunduğu ve 6 aylık sürenin dolduğu 3/8/2009 tarihine kadarda kısmi prim ödemlerinin bulunduğu ve bu ödemelerinde 10 ayı karşıladığı varsayıldığında, kalan borç 70 aylık bir tutar olacaktır. Bu borç tutarının, beş yılı aşan bir borç olması nedeniyle borçlu sigortalının sigortalılığı, ödenen primlerin karşıladığı ayın sonu itibariyle durdurulması gerekmektedir. Örneğimizde borçlu sigortalının ödediği kısmi prim ödemelerinin 30 ayı karşıladığı varsayıldığında, sigortalının beş yılı aşkın bir borcu bulunmaması nedeniyle sigortalılık kesintisiz devam etmekte olup sigortalının durdurma talebi olsa bile kabul edilmemektedir.
Sigortalılık süresinin durdurulmasın da genel kural sigortalının 3/8/2009 tarihine kadar ödemede bulunmamasıdır. Ancak sigortalı beş yılı aşan prim borcunu ödemeyeceğini ileri sürerek sigortalılıklarının durdurulmasını yazılı olarak bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirirse altı aylık sürenin sonu beklemeksizin sigortalılıkları durdurulmaktadır. Geçici 17 nci maddenin uygulanmaya başlaması, beş yılı aşan prim borcu bulunan sigortalıların yakından takip ettiği bir husus olmakla birlikte bu maddenin uygulamaya başlamasını en fazla isteyenler hak sahipleri idi. Hak sahipleri, prim ödeme gün şartı ile sigortalılık süresi şartının yerine getirilmesine karşın ölen sigortalının prim borçlarından dolayı ölüm aylığı alamamakta idiler. Bu maddenin uygulanması ile daha önceden prim borçları hariç diğer şartları taşımalarına karşın ölüm aylığı alamayanlar 1/2/2009 tarihinden itibaren Sosyal Güvenlik Kurumuna ödemede bulunmayacağını yazılı beyan ederek; ölüm aylığı için gerekli prim ödeme gün sayısında eksik olanlar eksik gün kadar ödeme yaptıktan sonra geri kalan sigortalılık süresini durdurarak ölüm aylığından yararlanabileceklerdir.
Sigortalılıkları geçici 17 nci madde gereği durdurulanlardan 1479 ve 2926 sayılı kanunlara tabi çalışmaları (vergi mükellefiyetleri) 30/4/2008 tarihinden sonrada devam ediyorsa yani sigortalılık niteliği anılan tarihten önce veya anılan tarihte sona ermemiş ise yapmış olduğu faaliyet devam ediyorsa sigortalılık ile ilgili hak ve yükümlülükler 1/5/2008 tarihi itibariyle başlamaktadır. 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanununun geçici 3 üncü maddesinin dördüncü fıkrası gereği sigortalılıkları devam edenler ile 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Kanununa göre kurulan Ticaret ve Sanayi Odaları veya kanunla kurulu diğer meslek kuruluşları üye kayıtlarına göre sigortalılıkları devam edenlerin geçici 17 nci maddeye göre sigortalılıklarının durdurulmasından sonra vergi mükellefiyetinin bulunmaması halinde 1/5/2008 tarihinde yeniden sigortalılıkları başlatılmamaktadır.
3.4 Durdurulan Sigortalılığın İhya Edilmesi;
Geçici 17 nci madde gereğince 30/4/2008 tarihi itibariyle beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanlardan, sigortalılıklarının durdurulmasını talep edenler ile 3/8/2009 tarihine kadar talepte bulunmayan ve sigortalılıkları Sosyal Güvenlik Kurumunca resen durdurulanların kendileri ya da hak sahiplerinin bu tarihten (3/8/2009) sonra talepte bulunmaları halinde müracaat tarihindeki 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarı üzerinden hesaplanacak borç tutarının tamamını, borcun tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödemeleri halinde bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmektedir.
4-SONUÇ:
5510 sayılı Kanunun geçici 17 nci maddesinde belirtilen 6 aylık süre Sosyal Güvenlik Kurumunca çıkarılacak tebliğe bağlanmıştı. Nihayet 1479 ve 2926 sayılı kanun kapsamında sigortalı ve hak sahibi olanların beklediği tebliğ 2009/Ocak ayında resmi gazetede yayımlanarak 6 aylık süreç 2009/Şubat ayı itibariyle başlamış oldu. Geçici 17 inci madde kapsamında olan sigortalılar 2/2/2009 – 3/8/2009 tarihleri arasında prim borçlarını ödememeleri halinde yazımızda belirttiğimiz usul ve esaslar dahilinde Sosyal Güvenlik Kurumunca sigortalılıkları durdurulacaktır. Sigortalı ve hak sahipleri de bu sürenin sonunu beklemeden yazılı müracaatta bulunarak sigortalılıklarını durdurabilmektedirler. Ayrıca durdurulan sigortalılıklar belirli usul ve esaslar dahilinde tekrar ihya edilebilmektedir.
[1] 16/6/2006 tarih 26200 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. [2] 30/6/1987 tarih 19503 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır [3] 4/10/2000 tarih 24190 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır [4] 2/8/2003 tarih 25187 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır
