Barter Sisteminin Genel Esasları, Hukuki Durumu Ve Muhasebe Kayıtları

GİRİŞ

Son dönemde yaşanan küresel krizlerin yarattığı tahribat bir çok girişimciyi yeni alternatif finansman kaynakları arayışına sevketmiş olup bu durumŞamanla dikkatlerin barter sisteminin üzerinde toplanmasına yol açmıştır. Gerçekte malın malla değiştirilmesini ifade eden takas sisteminin daha gelişmiş bir hali olan barter sistemi, özellikle iletişim ve bilişim teknolojisinin de yaşanan gelişmelere paralel olarak diğer finansal piyasaların yanında, yardımcı bir finansman kaynağı olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Barter sistemi, başta ABD olmak üzere, pek çok Avrupa ülkesinde başarılı bir şekilde kullanılmakta olmasına rağmen ülkemizde ancak 90’lı yılların başında kullanılmaya başlayan ancak yeterince tanınmaması sebebiyle henüz yeterli genişlik ve derinliğe sahip olmayan barter sistemi, başta KOBİ’lere olmak üzere, Türkiye ekonomisine önemli katkılar sağlayacağı ortadadır.

Bu çalışma ile barter sisteminin genel esaslarına yer verilerek sistemin ne şekilde işlediği, sistem içinde gerçekleşen işlemlerin vergi hukuku karşısındaki durumu ile işlemlerin muhasebeleştirilmesi hususları anlatılmaya çalışılacaktır.

1-BARTER SİSTEMİ NEDİR ?

İngilizce’de “takas” kelimesinin karşılığı olan barter, gerçekte iki taraf arasında yapılan ve aynı değerdeki malların değiş-tokuş edilmesidir. Barter ticaret sistemi ise bilinen birebir karşılıklı takas işlemlerinden farklı olarak, satın alınan mal veya hizmet bedelinin üretilen mal veya hizmet bedeli ile ödendiği, ikiden fazla taraf arasında gerçekleştirilen “çoklu mal/hizmet takas”ını ifade etmektedir.[i][1]

Başka bir açıdan firmaların bir araya gelerek oluşturduğu bir pazar olan Barter sistemi, sisteme üye firmaların arz ve talepleri ile işler. Sistem birebir mal ve hizmet takasından öte pazar içerisindeki üyeler arasında gerçekleşen çoklu mal veya hizmet takası yoluyla işlemektedir. Bu nedenle barter sistemine üye olan bir isletme, ihtiyaç duyduğu mal ve hizmeti sisteme üye olan bir başka isletmeden nakit kullanmadan satın alabilmekte, aldığı mal bedelini ise malı satan isletmeye değil, sisteme borçlanmakta olup borcunu yine sisteme üye olan diğer bir isletmeye kendi ürettiği mal ve hizmeti satarak ödemektedir. Satıcı isletme alacağını, sisteme mal veya hizmet satan başka satıcıdan mal veya hizmet satın alarak tahsil etmektedir. Barter şirketi bu değiş tokuş işlemlerini organize ederek takibini yapmakta, alıcı ve satıcının yaptığı işlemlerin hesabını tutarak komisyon almaktadır. [ii][2]

İşletmelerin ihtiyaç duydukları mal veya hizmetleri para ödemeden satın alabilmelerini, aldıkları bu mal veya hizmetlerin bedelini ise kendi ürettikleri mal veya hizmetler ile ödeyebilme imkanı sağlayan finansal bir sistem[iii][3] olan barter sisteminin genel özellikleri aşağıdaki gibidir[iv][4].

-Barter sisteminde çalışabilmek için firmaların üyelik sözleşmesi imzalaması gerekmekte olup üye olmayan firmaların barter sistemiyle alışveriş yapabilmeleri mümkün değildir.

-Barter sistemine üye olmak isteyen bir firmanın başvurusu, firma araştırması yapılmadan, teminat alınmadan ve güvenirliği onaylanmadan işleme konmaz.

-Barter sisteminde değişim aracı olarak “para” değil “üretim gücü” kullanıldığı için stokların eritilmesi daha kolaydır. Çünkü satın alma yapan üye firma, borcunu para yerine mal veya hizmet arz ederek ödemektedir.

-Barter pazarında herhangi bir üyeye satış yapan firmanın alacağı, Barter firmasının garantörlüğü altındadır. Bu firma alacağını, sisteme ürün arz eden diğer firmalardan alım yaparak kapatır.

-Barter sisteminde ticaret yapan firmaların önünde herhangi bir ticari engel yoktur. Sisteme üye firmalar, değişen ekonomik yapıdan ve istikrarsız pazar koşullarından minimum düzeyde etkilenirler. Dolayısıyla piyasalardaki enflasyonun yıpratıcı etkisinden, satışŞorluklarından, nakit daralmalarından en alt düzeyde etkilenirler.

-Barter pazarına arz edilen ürün ya da hizmetlerin fiyatları, kalitesi ve teslimat şartları alıcı firma ile satıcı firma arasında belirlenir. Barter firmasının bu konularda her hangi bir müdahalesi söz konusu değildir. Üyeler, kendi serbest iradeleri ile alım satım yaparlar. Ancak barter firması, barter sistemindeki ürün fiyatlarının reel ve ürünün belirtilen kalitede olmasını kontrol eder.

-Barter sistemine üye firmalar, diledikleri takdirde, bedeli karşılığı geçerli bir teminat vererek 9-12 aya kadar %0 faizle USD yada diğer yabancı para birimleri üzerinden ürün ve hizmet kredisi kullanabilir.

-Sisteme üye bir firma, ihtiyaçlarını, sisteme üye diğer firmaların arzlarından satın alma yaparak karşılar. Üye firma, ihtiyaçlarını sistemden karşılayamaması durumunda, yeni üye firmalar için referans listesi verir. Bu firmaların da sisteme üye yapılmasıyla barter pazarı genişler.

-Barter pazarı, bir market ya da alışveriş merkezine benzetilemez. Sürekli yenilenen ve değişen “ürün / hizmet portföyüyle barter sistemi, dikkatle takip edilmesi gereken “güncel ve dinamik” bir yapıdır.

2-BARTER SİSTEMİNİN SA�zLADI�zI AVANTAJLAR NELERDİR?

Firmalar genellikle ekonomik durumun kötüleştiği, piyasada para sıkıntısının bulunduğu dönemlerde barter’a başvurmaktadır. Firmalar normalde nakit para ile yada borçlanmak suretiyle alabileceği mal veya hizmeti hiçbir ödeme yapmadan alabilmektedir. Firmalar bu sayede, üretimde kullandıkları veya alım satımını yaptıkları mal ve hizmetleri, hem ucuz ve devamlı olarak elde etme hem de vadeli olarak satın alma imkanına kavuşmaktadır. Diğer yandan sisteme üye firmalar, sistem dışı pazarlama kanallarında karşılaştıklarıŞorluklara ve katlandıkları bir takım pazarlama maliyetlerine katlanmaksızın kolay ve daha düşük bir maliyetle, ürettikleri mal veya hizmetleri satabilmektedir. Bununla beraber sistem, üye firmalara, atıl kapasitelerini harekete geçirme imkanı sağlamaktadır. Sistemin üyelerine sağladığı faydalar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

2.1-Barter, En Etkili Stok Satış Yöntemidir: Barter sistemi, özellikle stoklarla başı dertte olan firmaları rahatlatır, stok maliyetlerinden kurtarır. Firma sistem sayesinde hem stoklarını eritmekte hem de nakit ödeyerek satın aldığı ürün ve hizmetleri, barter pazarından para ödemeksizin satın alabilmektedir.

2.2- Barter, En Etkili Atıl Kapasite Değerlendirme Yoludur : Firmaların amortisman, personel gideri, faturalar ve benzeri sabit giderleri herŞaman için söz konusudur. Ne var ki firmalar, ancak satış yapabildikleri oranda üretim yapabilmekte, bu da sabit giderlerin birim maliyetini artıran bir unsur olmaktadır. Barter sistemine üye firmalar, tam olarak kullanamadıkları kapasitelerinin bir kısmını barter pazarında değerlendirerek atıl kapasitelerini harekete geçirebilir ve bu yolla hem sabit giderlerinin birim maliyetini düşürebilir, hem de üretim için gerekli finansmanın bir kısmını sağlamış olurlar.

2.3- Barter, Yeni Pazarlara Ulaşmanın ve Yeni Müşteriler Kazanmanın En Kolay Yoludur: Barter sistemi bir klüp gibi çalışmaktadır. Üye firmalar, genellikle alım ve satımlarında diğer bir barter üyesi firmayı tercih etmektedirler. Sistemde bir üye firmanın alım yapması, aynıŞamanda bir diğer üye firmanın satış yapması anlamına gelir. Normal koşullarda hiç tanımadıkları ve normal şartlarda satış yapma imkanına sahip olmadıkları müşterilere ulaşırlar. Bu yolla üye firmaların müşteri portföyleri gelişir.

2.4- Barter, Ücretsiz ve Etkin Reklam Sağlar : Üye firmaların bilgileri ve ürün çeşitlilikleri sistemli bir şekilde barter enformasyon bilgi bankasına kaydedilir. İnternet ortamında çalışan barter programı ile bu bilgiler sistem üyesi bütün firmaların kullanımına sunulur. Arz ile ilgili bilgilerin sürekli olarak güncellenebilmesi sebebiyle üye firmalar, arz ettikleri ürünlerinin tanıtımı için ücretsiz ve geniş bir ağa yayılmış reklam imkanına kavuşmaktadır.

2.5- Barter, Tahsilat Riski % 0 Olan Bir Sistemdir : Barter sisteminde üye firmaların alacak ve borçları Barter şirketinin güvencesindedir. Sisteme üye firma, satış yaptığı firma iflas dahi etse alacaklarını, sistem üyesi diğer firmaların ürünlerinden satın alarak tahsil etme imkanına herŞaman sahiptir.

2.6- Barter, Faizsiz Ürün Ve Hizmet Kredisi Sağlar : Barter sistemine üye firmalar, 12 aya kadar %0 faizle USD yada Euro üzerinden ürün ve hizmet kredisi kullanabilirler.Şira sistemden ürün satın alan firma, sisteme döviz olarak borçlanmakta, satın aldığı malın bedelini ürettiği mal veya hizmet ile yada 9-12 ay sonunda nakit olarak ödeme yaparak ödeyebilmektedir. Dolayısıyla firma 9-12 ay boyunca bir kuruş faiz ödemeden döviz kredisi kullanma imkanına sahiptir.

2.7-Barter alternatifsiz bir finansman modelidir :İhtiyaçlar için kullanıldığında Barter bir finansman sistemidir. Barter Sistemi ile ürün satın alan firma nakit ödeme yapmaz; sisteme Amerikan Doları veya Euro ile borçlanılır ve borç 9-12 aylık bir vadede ödenir.İhtiyaçlarını Barter Ortak Pazarı’ndan karşılayarak borçlanan firma öncelikle stoktaki ürünlerini pazara sunarak geri ödeme yapar. Böylelikle hem stok maliyetinden kurtulur, hem de aynı oranda cirosunu artırarak kâr eder. Stoklardaki ürün, ek hiç bir gider olmaksızın (telefon, personel, tanıtım-reklam, vb.) barter sistemi ile satıldığından normal satışlara oranla daha yüksek bir kâr marjı gerçekleşmektedir.

2.8-Yüksek Kar Marjı İle Satış Yapma İmkanı Sağlar: Barter sitemi ile satış yapan firma sabit işletme giderlerini normal ticari faaliyetleri için daha önceden yaptığından barter sistemi ile yaptığı satış için ilave bir maliyet yada gidere katlanmakŞorunda kalmaz. Stoklardaki ürün, ek hiçbir gider olmaksızın (telefon, personel, tanıtım, reklam vb.) barter sistemi ile satıldığından normal satışlara oranla daha yüksek bir kar marjı gerçekleşmektedir. [v][5]

2.9-Güvenli, Kolay İhracat sağlar: Barter Şirketinin uluslararası pazarlarda barter sistemini birlikte uygulamak için anlaşma imzaladığı diğer barter şirketleri, dünyanın her yerinde barter ticaret yapan binlerce üyenin taleplerini sunmaktadır. Barter üyeleri interneti kullanarak diğer ülkelerdeki barter sistemi üyelerini tanıma ve dış ticaret riskleriyle karşılaşmadan ihracat yapma imkanına sahiptirler.

2.10-Barter Ortak Pazarı: Barter Sistemi, üye firmaların bir araya geldiği bölgesel bir entegrasyondur. Bölgesel entegrasyonların ekonomik etkileri içinde en belirgin olanı ticareti artırıcı etkisidir. Uzun dönemde ortak pazarın genişlemesi ve derinlik kazanmasıyla üye firmalar rekabet gücünü artırır. Pazarın genişlemesiyle teknolojik gelişme hızlanır; ileri üretim tekniklerine ulaşılır; dışarıdaki firmalara kıyasla bir üretim üstünlüğü sağlanır. Bu gelişmeler ile birlikte gelecek hakkındaki belirsizlikler azalacağından yeni yatırım projelerine ilgi artar. Yatırım artışları sektörleri büyütür, firma sayılarını ve rekabeti artırır. Anlaşma sonunda fiyatlardaki düşüşler tüketicilerin reel gelirlerini artırır.

2.11-Barter Pazarı’nın Kendi Kendine Yeterliliği: Barter Pazarı, üye firmaların satış için sunduğu ürünlerden oluşur. Yine üye firmalar ihtiyaçlarını Barter Pazarı’ndan karşılarlar. Talep edilen ürün Barter Pazarı’ndan bulunamadığı durumlarda yeni firmaların Pazar’a girmesi sağlanır. Barter Pazarı, kendi kendine yeterlilik esası üzerine çalışır. Pazar’da toplam arz – toplam talep dengesi gözetilir. HerŞaman için toplam talep toplam arzdan fazla bulunduğundan Barter Ortak Pazarı’nın her yönde genleşmesi doğal bir mekanizma vardır.

2.12-Serbest Piyasa �zartları: Barter Pazarı’nda serbest piyasa şartlarında alışveriş yapılır. Üyeler adil şartlarda rekabet ederler. Mal almakta veya mal satmakta üyeler serbesttir. Ticari kazanç için işlem yapılır. Ürünün fiyatı, kalitesi, nitelikleri, teslim tarihi, garantisi, satış sonrası hizmeti alıcı ve satıcı arasında kararlaştırılır. Barter Pazarı’nda mal ve hizmet dolaşımı serbestçe sağlanmaktadır. Pazar’da rekabeti sağlamak esprisinde alternatif firmalara üyelik verilir ama Pazar’a önce girmiş üyenin cazibesi korunur. Her ürün ve sektör için arz-talep dengesi gözetilir ve arzın talepten önemli oranda çok olmasına izin verilmez. Barter Pazarı’na giren firmalar diğer üyeler ile aynı sektörde rekabet ederler ama haksız rekabet ile karşılaşmazlar.

3-BARTER SİSTEMİNİN TARAFLARI

Barter sisteminin tarafları barter firması ve barter sistemine üye alıcı ve satıcı firmalardır.

3.1-Barter Firması

Barter sistemini kuran, organize eden ve sistemin sağlıklı işlemesini sağlayan kurumdur. Barter firması, barter sistemine üye gerçek ve tüzel kişilerin sistemden yararlanma şekil ve esaslarını belirler, üyelerin cari hesaplarını tutar, takip eder, üyeler arasında bilgi akışını sağlayacak işletim sistemini kurar. Ayrıca barter firması alıcı firmaların borçlarını ödemelerini, satıcı firmaların ise alacaklarını tahsil etmesini sağlar.

Barter şirketlerinde organizasyon, A.Ş. ve Ltd.Şti.’lerdeki ana organlardan teşekkül etmektedir. Ancak barter şirketlerinin sermaye şirketi olarak kurulmaŞorunlulukları bulunmamaktadır. Barter şirketlerinde, yönetim kurulu, genel müdürlük ve genel müdürlüğe bağlı çeşitli hizmet müdürlükleri organizasyonunu ana yapısını oluşturmaktadır. Barter şirketlerinde, barter organizasyonunun yapısından kaynaklananŞorunluluklar nedeniyle hızlı bir bilgi iletişiminin sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle barter bilgi işlem müdürlüğü önemli bir fonksiyon üstlenmiştir. Barter üyelerinden gelen arz ve taleplerin takip edildiği ve barter sisteminin pazarlama fonksiyonlarını icra eden operasyon müdürlüğü ve pazarlama müdürlüğü de organizasyon içinde önemli bir yere sahiptir. Barter şirketinin yurtiçi ve yurtdışındaki diğer barter şirketleri ile ilişkileri dış ilişkiler müdürlüğünce takip edilmektedir. Bunların yanı sıra belirli illerde bölge başkanlıkları ve bunların da müşteri temsilcileri aracılığı ile örgütlendikleri görülmektedir. Barter organizasyonunda yer alan birimler merkez, şube, bayi ve broker olmaktadır. Sistemin en önemli unsuru, bilgi bankasının bulunduğu barter şirketi merkezidir. Barter şirketinin muhasebesi, üyelerin barter hesapları ve bilgi iletişim sistemi merkezden yürütülmekte, üyelerin sistem danışmanları burada faaliyet göstermektedir. Barter şirketleri için merkez, sistemin tamamıdır. Bütün bilgiler merkezde toplanmakta, sınıflanmakta ve kullanıma hazır hale getirilerek üyelere sunulmaktadır. Üyelerin cari hesaplarının tutulması ve sistemin uygulanması ile ilgili kararların alınması merkezden yürütülmektedir. [vi][6]

Barter şirketleri genellikle, faaliyetleri için önemli buldukları illerde kendi şubelerini açmakta, diğer illerde ise franchising sistemi ile bayilikler vermektedirler. Şubeler, barter şirketlerinin faaliyetlerini, ülkenin önemli merkezlerinde ve barter için potansiyeli yüksek bölgelerde birebir yönlendirme imkânı sağlamaktadır. Bayiler, barter şirketi ile imzaladıkları franchising anlaşması çerçevesinde barter ticareti yapan ticari kuruluşlardır. Brokerlar ise, barter işlemlerini, barter şirketi ile imzaladıkları franchising anlaşması çerçevesinde kendi başına yapan ve firmaların gerçekleştirdikleri barter işlemlerinden komisyon elde eden gerçek ve tüzel kişilerdir. [vii][7]

3.2-Üye Firmalar

Barter sistemine dahil olmak için sisteme üye olan firmalardır. Barter sisteminde üye firmaların sayısı arttıkça ürün yelpazesi genişlediğinden, üye sayısının çokluğu sistemin kalitesiyle doğru orantılıdır. Ekonomik faaliyetlerin bir şekilde içinde bulunan her işletme, barter sistemine üye olabilmektedir. Üyeler bazen belirli bir süre için sisteme dahil olmakta, bazen de yalnızca bir işlem için üye olabilmektedir. Özel şahıslar barter organizasyonlarına herhangi bir arzları olmadığı için üye olamamaktadırlar. Ancak, barter organizasyonlarına üye olan bir firmada çalışmaları durumunda, ilgili firmanın barter hesabı üzerinden ve maaşlarından kesilmek üzere düzenlenebilecek özel bir anlaşmayla barter sistemini kullanabilmektedirler. [viii][8]

3.2.1-Satıcı Firma

Barter sisteminde ürettiği malı veya hizmetini satan firmadır. Satıcı firma, sistemden alacaklı pozisyondadır. Firmanın alacağı, barter sistemi tarafından, mal veya hizmet karşılığında tahsilat yapması koşuluyla teminat altına alınmaktadır.

3.2.2-Alıcı Firma

Sistemden mal veya hizmet satın alan firmadır. Alıcı firma, sisteme borçlu pozisyondadır. Firma satın aldığı ürüne ilişkin borcunu, belli bir süre içerisinde ürettiği başka bir ürün veya hizmet ile satış yaparak veya nakit ile ödeyerek kapatacağını taahhüt eder.

4-BARTER SİSTEMİ NE ŞEKİLDE İŞLEMEKTEDİR ?

Barter gerçekte bir enformasyon bilgi bankası[ix][9] olup bu sistem sayesinde nakit kullanılmadan üyelerin birbirinden alışveriş yapmasına imkan tanınmakta, sistemin diğer üyelerine satılan mal ve hizmetlerden kazanılan krediler ise kişi veya kurumun kendi ihtiyaç duyduğu mal veya hizmetin satın alınmasında kullanılmaktadır.

Bu sistemi kullanarak mal veya hizmet temin etmek isteyen firmaların barter enformasyon bilgi bankasına üye olmaları gerekmektedir. Pazar ve sektör kısıtlaması olmaksızın her ticari işletmenin, sisteme üye olma hakkı vardır. Bir vergi numarasına sahip olunması ve piyasadaki itibari durum, sisteme dahil olmak için yeterli olmaktadır. Ancak bu konuda faaliyet gösteren şirketlerin üyelik şartları birbirinden farklı olabilmektedir. [x][10]

İlk olarak barter sistemine üye olmak isteyen firma, barter firmasına başvuruda bulunur. Barter firması tarafından, bu firmanın kredibilitesi ve firmanın ürünlerinin sistemin arz-talep dengeleri açısından değerlendirilmesi sonucunda, firma barter sistemine kabul edilir. Başvuru yapan firmanın sisteme kabul edilmesi sonrasında, barter firması ile bu firma arasında karşılıklı hak ve yükümlülüklerin tanımlandığı üyelik sözleşmesi imzalanır ve firma sisteme giriş ve abonelik bedeli olarak belli bir meblağı barter şirketine öder.[xi][11] Bu işlemi takiben, firmanın bilgileri bilgi bankasına kaydedilir ve üye için bir cari hesap açılır. Üye firmaların barter sistemi hareketleri bu cari hesaplarda takip edilmektedir. Hesapların takibinde genellikle bütün üyeler için uygun olduğu bilinen Amerikan Doları, Euro vb. yabancı para birimi kullanılır. Sistem içinde borç ve alacaklar Dolar, Euro vb. yabancı para birimi üzerinden hesaplanır.[xii][12]Barter hesapları bankalarca açılan döviz kredi hesapları gibi muhasebeleştirilmektedir. Barter hesabının, bankalardaki döviz hesabından farkı, faiz ve komisyon yazılmamasından kaynaklanmaktadır. Barter şirketinin, üyeler arasındaki tüm alışverişleri takip ettiği barter hesaplarına ait dökümler, üyelerin tüm borç ve alacak hareketlerini göstermekte ve her ay üyelere gönderilmektedir. Üyeler hesap dökümünü aldıktan sonraki onbeş gün içinde işlemlerle ilgili itirazlarını barter genel merkezine yazılı olarak bildirmek ya da bilgileri kabul etmek hakkına sahiptir. [xiii][13]

Diğer yandan barter firması, üyeler arasındaki alışverişin kolay bir şekilde gerçekleşmesi için her bir üyeye barter kartı verir. Bu kartların başkalarına devredilmesi mümkün değildir. Barter kartı sahibi, cari hesabındaki hesap bakiyesi ve barter firmasının belirlemiş olduğu kredi limiti ile sınırlı olmak üzere mal veya hizmet ihtiyaçlarını karşılar.[xiv][14]

Üyeler satın alma durumunda, bir banka mektubu[xv][15] ile garantilenmek şartıyla hesaplarında bir satın alma limiti açabilirler. Faizsiz ve komisyonsuz olarak çalışan bir kredi olan bu limit barter firmasınca belirlenir. Alıcı firma sisteme ilk girdiğinde, yada hesap bakiyesinin yetersiz olması durumunda, satın almak istediği mal veya hizmet bedeli kadar banka teminat mektubu vererek kendi adına satın alma limiti açılmasını sağlar. Barter şirketleri kredi açamaz, çek veremezler. [xvi][16]

Sistem içinde çoklukla multilateral (çoklu) takas yöntemi kullanılmakla birlikte ilkŞamanlarda bilateral (tekli) takas işlemlerine de rastlanılmaktaydı.

Bilateral (İki istasyonlu) barter sisteminde, talebi yapan firma ile arzı yapan firma karşı karşıyadır ve birbirlerine mal veya hizmetlerini birebir olarak takas etmekŞorundadırlar. AncakŞamanla, mal ve hizmetlerin çoğalması ve çeşitlenmesiyle neredeyse imkânsız hale gelen bilateral barter’a örnek olarak, ülkelerarası petrol-tahıl, teknoloji-silah takasları gösterilebilir. İletişim teknolojisinin hızla gelişmesi, mal ve hizmet çeşitlerinin uygun şartlarla takas edilebilmesine de imkân sağlamıştır. Önceleri, büyük firmaların ve devletlerin hizmetinde olan barter sistemi, kişisel bilgisayarların gelişmesiyle, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin de kullanımına açılmıştır. Bu gelişmenin sonucu olarak, iki istasyonlu (bilateral) barter işlemlerinin getirdiğiŞorlukları ortadan kaldırmak amacıyla, multilateral (çok istasyonlu) barter sistemi uygulanmaya başlamıştır. Multilateral (çok istasyonlu) barter sistemi, iki istasyonlu barter işlemlerinin mümkün olmadığı ya da tarafları memnun etmediği durumları ortadan kaldırmakta, taraflara çok çeşitli arz ve talep alternatifleri sunmaktadır.[xvii][17]

Çok istasyonlu barter sisteminde, barter organizasyonu, üyelerinin arzlarından oluşan bir havuz oluşturmakta, ve organizasyon üyeleri söz konusu havuza borçlanarak mal veya hizmet satın almakta, borçlarını da kendi mal veya hizmetlerini havuza sunarak ödemektedirler. Yani firmalar direkt birbirlerinden mal veya hizmet almakta, ancak sisteme borçlanmaktadırlar. Böylece, satış yapan tarafın alacağı garanti altına alınmakta ve bilateral sistemde olduğu gibi arz eden taraf, mal sattığı firmanın malını almakŞorunda kalmadan, ihtiyacı olan malı sistem içinden alma hürriyetine sahip olmaktadır.[xviii][18]

Sistemin işleyişi özetle şu şekilde gerçekleşmektedir. Barter sistemi, üye firmaların arz ve taleplerinden oluşan bir pazar olduğundan her üyenin satmak istediği malları ve hizmetleri sistem danışmanları[xix][19] aracılığıyla pazara sunması gerekmektedir. Barter sisteminde, firmalar arasındaki işlemleri sağlayan faktör arz bilgileridir. Üyelerden, “arz formu”[xx][20] ile alınan ürün bilgileri “genel arz listesi” olarak üyelere iletilmektedir. Arz bilgilerinin üyelere iletilmesinde internet ve faks kullanılmakta, bilgi değişiklikleri, internette yayınlanan listede anında güncellenmektedir. Üyeler, barter şirketinin yayınladığı “genel arz listesi”nde satın alabilecekleri ürün olduğu takdirde, doğrudan satıcı firmayla bağlantı kurmaktadırlar. Arz listesinde uygun mal veya hizmet olmayan üyeler ise ihtiyaçları ile ilgili bilgileri “talep formu”[xxi][21] ile barter şirketine iletmektedirler. Arz edilen mal veya hizmet gruplarının doğruluğu üyenin sorumluluğundadır. Talep edilen mal ve hizmet gruplarının doğru kodlanarak yayınlanması, merkezdeki barter danışmanlarının kontrolündedir. Böylece, sistemde spekülatif amaçla bilgi dolaşması engellenmektedir. Barter sistemine üye işletmenin talebinin sistem içinde karşılanamaması durumunda, daha önce de değinildiği gibi, söz konusu üye, talebini barter şirketine iletmektedir. Barter şirket merkezine ulaşan bu talep, sistem dışı işletmelerin sisteme kazandırılmasında kullanılmaktadır. Barter şirketi kendisine ulaşan bu talebi network ağı ile şube ve bayiliklerine ulaştırmakta, talep sistem tarafından karşılanana kadar, çalışmalar devam etmektedir.

Herhangi bir mal veya hizmete gereksinim duyan alıcı firma bu talebini doğrudan barter sistemine üye satıcı firmaya iletebileceği gibi bu talebini barter şirketi aracılığıyla da yapabilir. Mal veya hizmet talebinin barter şirketi aracılığıyla yapılması halinde barter şirketi bunun spekülatif bir talep olup olmadığını kontrol ettikten sonra alıcı firmanın talebini satıcı firmaya yazılı olarak bildirir.

Alımı ya da satımı yapılacak olan malın kalitesi, fiyatı, teslim tarihi, satış sonrası hizmetleri ve garantisi gibi özellikler alıcı ve satıcı firma arasında belirlenmektedir. İşlemlerde peşin fiyatın geçerli olması esastır. İskonto, spot piyasa fiyatı gibi uygulamalara sistemde pek rastlanılmamaktadır.[xxii][22]Barter Şirketi Barter serbest piyasa anlayışında işlemlerin gerçekleşmesine özen gösterir. Ancak hiç bir barter sistemi üyesine ürününü piyasaya arz ettiği fiyattan daha yüksek bir fiyatla satmasına izin vermez. Satış barter sistemi ile gerçekleştiği için yüksek fiyat isteyen firmalar tespit edildiğinde Barter Şirketi tarafından İkaz edilir. Eğer aynı politikaya devam ederse üye sistemden ihraç edilir.

Satıcı firma cari hesap bakiyesindeki borcunun tamamını nakit olarak ödemediği sürece kendisine gelen mal veya hizmet talebini reddetme hakkına sahip değildir. Diğer yandan sisteme mal veya hizmet arz eden firmaların arz ettikleri ürünlerini bir süre sonra geri çekebilme veya süreli kota koyma hakları mevcuttur. [xxiii][23]

Satış işleminde anlaşmanın sağlanması durumunda barter işleminin gerçekleşmesi için barter şirketi tarafından işleme onay (kod numarası) verilmesi gerekir. Gerekli onay alındıktan sonra barter işlemi tamamlanır ve barter çeki düzenlenerek barter firmasına gönderilir. Onay alınmadan satışın gerçekleşmesi halinde satıcı ve alıcı firmaların cari hesaplarına işlem yapılmaz. [xxiv][24]

Barter çeki, gerçekleşen barter işlemi sonrasında, alıcı ve satıcı üye firmalarca kullanılan ve bu taraflarca imzalanarak barter firmasına gönderilen, ispat aracı olarak kullanılan ve ciro edilebilen bir kıymetli evraktır.[xxv][25]Barter çekleri, sistemde iki amaçla kullanılmaktadır. Birincisi, gerçekleşen işlem bilgilerinin alıcı, satıcı ve barter şirketi tarafından saklanarak gerektiğinde ispat edilebilmesi, ikincisi ise, barter sisteminin kıymetli evrakı olarak kullanılmasıdır. Barter çekleri, alacağına karşılık olarak üye firmalara ciro edilebilmektedir. Üye, barter çeklerini barter sistemi üyesi firmaların ürünlerini satın almak için kullanmaktadır. Bu amaçla kullanılan çekler barter sistemi üyesi üçüncü şahsa devredilebilmekte veya üzerinde belirtilen ürün ve firma için kullanımı istenebilmektedir. Nasıl kullanılacağına dair bilgiler, barter şirketi tarafından tespit edilmektedir. Barter çekleri, barter işleminin gerçekleşmesinden sonra alıcı ve satıcı tarafından imzalanarak barter şirketine gönderilmektedir. [xxvi][26]

Barter firması, gerçekleşen bu işlemin bedelini döviz olarak, alıcının cari hesabına borç, satıcının cari hesabına alacak olarak kaydeder. Bu durumda, alıcı firma sözkonusu işlem tutarı kadar sisteme borçlanmakta, satıcı firma da aynı tutarda alacaklı olmaktadır. Barter firması tarafından, bu alacak ve borç tutarları nazım hesaplarda takip edilir.

Alıcı borcunu, 9 (12 ayda olabilmektedir) ay içinde sistem üyelerinden herhangi birine satacağı mal veya hizmet ile ödemekŞorundadır. Aksi takdirde, mal alım tarihinden 270 gün sonra borcunu o günkü T.C. Merkez Bankası Dolar veya Euro para kuru karşılığı TL olarak barter firmasının açtığı banka hesabına nakit olarak yatırmakŞorundadır. Borç nakit olarak ödenmez ise alıcı firmanın sistemden mal alırken barter firmasına verdiği teminat mektubu çözülür ve borç tahsil edilerek alıcının satın alma limiti sona erdirilir. [xxvii][27] Satıcı ise, yapılan satış işlemi sonucunda doğan alacağı karşılığında sistemin herhangi bir üyesinden mal veya hizmet satın alır. Satıcı firma, satış işleminden doğan alacağının kendisine nakit olarak ödenmesini isteme hakkına sahip değildir. Ancak üyeler genellikle satın almayı garantilemeden sisteme mal arz etmemekte olsa da satış yaparak sistemden alacaklı olan firma, 9-12 aylık dönemde sistemde arz edilen mallardan veya hizmetlerden satın almaz ise 9-12. ayın sonunda sistem garanti fonunu kullanabilir veya alacağını nakit olarak tahsil eder. [xxviii][28] Diğer yandan ne alıcı firma nede satıcı firma cari hesaplarındaki borç veya alacakları 3. kişilere devredemezler. [xxix][29]

Barter firması ise üye firmalardan aidat ve yapılan satışlardan komisyon tahsil etmek suretiyle gelir elde eder. Komisyon oranları bütün sektörlerde bütün firmalar için standarttır; alıcıdan ve satıcıdan % 2-5[xxx][30] olarak alınır. Barter firmasının bir diğer geliri ise üye firmalara verdiği danışmanlık hizmeti karşılığında aldığı bedeldir. Aboneliğin 2. yılı başladığında, alıcı ve satıcı firmalardan bir önceki yılda yapmış oldukları satın alım cirosu üzerinden belirlenen danışmanlık ücreti, barter komisyonu ve üyelik aidatı dışında barter firmasının başka bir geliri bulunmamaktadır.

5-BARTER SİSTEMİNİN HUKUKİ AÇIDAN DEŞERLENDİRİLMESİ:

5.1-Barter İşlemlerinin Genel Hukuk Hükümleri Karşısındaki Durumu:

Hukuk sistemimizde barter sistemini düzenleyen özel hukuki bir düzenleme mevcut olmamakla birlikte sistem içinde gerçekleşen tüm işlemler Borçlar Kanunu ile Türk Ticaret Kanunundaki genel hükümlere göre yürütülmektedir. Dolayısıyla barter işlemlerinin temeli, Borçlar Kanunu’nda düzenlenen sözleşmelere dayanmaktadır.[xxxi][31]

Bilindiği üzere, Borçlar Kanunu’nun 1. maddesine göre sözleşme, iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun olarak rızalarını beyan etmeleri ile tamamlanmakta olup buna uygun olarak barter oraganizatörü ile üyeler arasında yine borçlar kanunun 163’üncü maddesine göre düzenlenen üyelik sözleşmeleri de, barter işlemlerinin temel esasını oluşturmaktadır.

Barter üyelik sözleşmeleri, içeriği barter organizatörü tarafından önceden belirlenmiş ve tek taraflı tayin edilmiş sözleşmelerdir.[xxxii][32] Barter sisteminde yapılan üyelik sözleşmelerinde birden fazla sözleşmenin iç içe geçtiği karma bir yapı mevcut olup içerik itibariyle[xxxiii][33],

-Vekaleti içermesi dolayısıyla vekalet sözleşmesini,

-Barter sisteminden olan alacağın barter organizatörü tarafından garanti edilmesi sebebiyle kefalet sözleşmesini,

-Barter sistemi üyelerinin alacaklarını belli bir sürenin sonunda (9-12 ay) sistemden mal veya hizmet olarak alamadıkları durumda, alacaklarını sisteme devrini öngören alacağın temlikini,

-Barter üyelerinin alacak ve borçlarının karşılıklı olarak birbirinden mahsubuna imkan vermesi sebebiyle bir cari hesap sözleşmesini içermektedir.

Barter sisteminde alacak ve borç tutarları Türk Ticaret Kanunu’nun 87. maddesinde belirtilen cari hesap sözleşmesine göre tutulmaktadır.

Barter şirketlerinin görevleri, Türk Ticaret Kanunu’nun 100. maddesinde belirtilen tellallık müessesesine benzemektedir.

Barter şirketinin yaptığı işlem Borçlar Kanunu’nun 162 ve izleyen maddelerinde belirtilen alacağın temliki kapsamında değerlendirilebilir.

Barter şirketi, satıcı firmanın alacağını borçlu firmadan barter sistemi ile tahsil ederken, Borçlar Kanununda belirtilen temsil yetkisini kullanmaktadır.

5.2-Barter İşlemlerinin Vergi Hukuku Karşısındaki Durumu:

5.2.1-Gelir Ve Kurumlar Vergisi Karşısındaki Durumu:

Bilindiği üzere, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun (GVK) 1’inci maddesinde, gerçek kişilerin bir takvim yılında elde ettikleri kazanç ve iratların safi tutarının gelir vergisine tabi olduğu, kanunun 2’nci maddesinde ise her türlü ticari ve sınai faaliyetten doğan ticari kazancın, gelir vergisine tabi olduğu hüküm altına alınmıştır. Kanunun 37’nci maddesinde ise ticari kazancın 213 Sayılı VUK hükümlerine ve GVK’nda yazılı gerçek veya basit usullere göre tespit edileceği belirtilmiş, mükelleflerin hangi usule göre (bilanço, işletme hesabı esası) vergilendirileceği ise VUK’nun 176, 177 ve 178’inci madde hükümlerine göre belirlenecektir.

GVK’nun 38’inci maddesinde, bilanço esasına göre ticari kazancın, teşebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki müspet fark olduğu, bu dönemŞarfında sahip veya sahiplerce: işletmeye ilave olunan değerlerin bu farktan indirileceği, işletmeden çekilen değerlerin ise farka ilave olunacağı, ticari kazancın bu şekilde tespit edilmesi sırasında, Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümleri ile bu kanunun 40 ve 41’inci maddeleri hükümlerine uyulacağı, yine GVK’nun 39’uncu maddesinde, İşletme hesabı esasına göre ticari kazancın, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler arasındaki müspet fark olduğu, ticari kazancın bu şekilde tespit edilmesi sırasında VUK’nun değerlemeye ait hükümleri ile bu kanunun 40 ve 41’inci maddeleri hükümlerine uyulacağı belirtilmiştir.

Görüleceği üzere, mükelleflerin gelir vergisine tabi ticari kazançlarının bulunması halinde bu kazançların tespit edilmesi sırasında VUK’nun değerlemeye ait hükümleri ile GVK’nun 40 ve 41’inci maddeleri hükümlerine uyulacaktır.

Öte yandan 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesinde sayılan kurumların kazançlarının kurumlar vergisine tabi olduğu, kurum kazancının ise gelir vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından oluştuğu hüküm altına alınmıştır. Bahsi geçen kanunun 6’ncı maddesinde ise kurumlar vergisinin, mükelleflerin 1 hesap döneminde elde ettiği safi kurum kazancı üzerinden hesaplanacağı, safi kurum kazancının tespitinde ise gelir vergisi kanunu’nun ticari kazançlara ilişkin hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.

Bu bağlamda kurumlar vergisine tabi safi kurum kazancının tespit edilmesi sırasında VUK’nun değerlemeye ait hükümleri ile GVK’nun 40 ve 41’inci maddeleri ayrıca KVK’nun 8 ve izleyen madde hükümlerine uyulacaktır.

Bilindiği üzere, sermaye şirketi olarak kurulmaŞorunlulukları bulunmamakla birlikte barter şirketlerinde organizasyon, anonim şirket ve limited şirketlerdeki ana organlardan teşekkül etmektedir. Bu bakımdan barter şirketleri kurumlar vergisi mükellefi olup elde ettikleri komisyonu, danışmanlık ücreti ve üyelik aidatları (kurum kazancı) GVK’nun 37 ve KVK’nun 6’ncı maddelerine uygun olarak tespit edilerek vergilendirilecektir.

Diğer yandan barter firmaları, defter tutma, belge düzeni vb. konularda ticari faaliyet ile iştigal eden diğer mükelleflerde olduğu gibi 213 sayılı VUK’nun 153 ve izleyen maddelerinde düzenlenen hükümlere tabidir. Bu bakımdan barter firmaları da bildirimde bulunma, defter tutma, belge düzenleme ve diğer yükümlülüklere tabi olacaklardır.

Barter sistemine üye olup bu sistem üzerinden mal veya hizmet ticareti yapan mükelleflerin ise bu işten elde ettikleri kazançlar, sistem dışında yaptıkları işlemlerden elde ettikleri kazançların vergilendirilmesinde olduğu gibi duruma göre gelir veya kurumlar vergisine tabi olacaktır. Sistem üyesi mükellefler sistem üzerinden yaptıkları mal veya hizmet satışı için belge düzenleyecek, sistemden temin ettikleri mal veya hizmetin belgesini ise alıp yasal defter kayıtlarına gider veya maliyet unsuru olarak intikal ettireceklerdir. Diğer yandan sistem üyesi mükellefler, barter şirketine ödedikleri barter komisyonu, danışmanlık ücreti ve üyelik aidatları GVK’nun 40 ve KVK’nun 6’ıncı maddelerine göre ticari/kurum kazancının tespiti esnasında gider olarak dikkate alacaklardır.

5.2.2-Katma Değer Vergisi Karşısındaki Durumu:

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun (KDVK) 1 no.lu maddesinde, Türkiye’de ticari, sınai,Şirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetlerin,

-Mal teslimi veya hizmet ifası şeklinde bir işlemin mevcut olması,

-İşlemin Türkiye’de yapılmış olması, (Malın Türkiye’de bulunması veya hizmetin Türkiye’de ifa edilmesini yada hizmetten Türkiye’de faydalanılması halinde)

-Mal teslimi veya hizmet ifasının ticari, sınai,Şirai faaliyet veya serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılması halinde katma değer vergisine tabi olacağı hüküm altına alınmıştır.

Aynı kanunun 2. maddesinde, teslimin bir mal üzerindeki tasarruf hakkının malik veya onun adına hareket edenlerce alıcıya veya alıcı adına hareket edenlere devredilmesi olduğu belirtilmiş ayrıca söz konusu maddenin son bendinde trampanın iki ayrı teslim hükmünde olduğu hüküm altına alınmıştır.

Bahsi geçen kanunun 4’üncü maddesinde ise hizmetin, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemleri ifade etmekte olduğu belirtilerek, hizmetin, bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi yapmamayı taahhüt etmek gibi şekillerde gerçekleşeceği hüküm altına alınmıştır. Ayrıca bahsi geçen maddenin 2 no.lu bendinde, bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her birinin ayrı işlem olduğu ve hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı vergilendirileceği hususlarına yer verilmiştir.

KDVK’nunda yer alan düzenlemelerden anlaşılacağı üzere, Türkiye’de ticari faaliyet çerçevesinde yapılacak mal teslimleri veya hizmet ifaları KDV’ne tabi tutulmaktadır. Bu sebeple mal teslimini yada hizmet ifasını yapanlar (KDVK’nu Md:8-a) malın teslimi yada hizmetin ifa edilmesi ile birlikte (KDVK’nu Md:10) bu işlemlerin bedeli üzerinden hesaplayacakları KDV’ni alıcıdan tahsil edip kanunun 41’inci maddesine uygun olarak düzenleyecekleri KDV beyannamesi ile beyan edeceklerdir.

Yazının önceki bölümlerinde ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, barter sisteminde, üye firmalar ihtiyaç duyduğu mal veya hizmeti sistem üyesi diğer firmalardan satın almakta ve satın aldığı mal veya hizmet bedeli kadar sisteme borçlanmaktadır. Sisteme olan borcunu ise yine kendi ürettiği mal veya hizmeti sistem üyesi diğer firmalar satmak suretiyle ödemektedir. Dolayısıyla sistem içinde gerçekleşen her bir işlemde ayrı ayrı mal teslimi veya hizmet ifası söz konusu olmaktadır. Sistem içinde yapılan bu ticarette mal teslimi yada hizmet ifası doğrudan alıcı ve satıcı firma arasında gerçekleşmekte olup KDVK’nun 2’nci maddesinin 2 no.lu bendinde belirtildiği şekilde barter firmasının da alım satım işine dahil olupŞincirleme akit oluşumu gibi bir durum söz konusu olmamaktadır.Şira sistem üyesi firmalar barter organizatörü firmaya herhangi bir mal teslimi veya hizmet ifasında bulunmamaktadırlar. Barter işleminde gerçekleşen alım satımın normal alım satımdan farkı, borcun nakit olarak ödenmeyip mal veya hizmet mukabili ödenmesidir. Üye firma mal veya hizmeti bir herhangi bir firmadan satın alıp borcunu sistem üyesi başka bir firmaya kendi ürettiği mal veya hizmeti satmak suretiyle ödemektedir. Dolayısıyla KDVK bakımından sistem içinde yapılan bütün alım satım işlemleri KDV’ne tabi olup her bir işlem bedeli üzerinden KDV’nin hesaplanıp satıcı firma tarafından alıcı firmadan tahsil edilip KDV beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir.

Satılan mal veya hizmet bedelinin nakit olarak tahsil edilmeyip bunun yerine sistem üyesi firmalardan yapılacak mal ve hizmet temini suretiyle tahsil edilmesi yapılan işlemin KDV’ne tabi olmasına engel teşkil etmemektedir. Aksine KDVK’nun 2/5 ve 4/2 nolu maddelerinde belirtildiği üzere, trampa iki ayrı teslim hükmünde olup bir mal teslimi yada hizmet ifasının karşılığının yine mal teslimi yada diğer bir hizmet ifası olması halinde bunların her biri ayrı işlem olup hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı vergilendirilecektir. Bu bakımdan sistemden olan alacağın tahsili amacıyla firmanın sistem üyesi diğer bir firmadan mal veya hizmet satın alınması halinde yine KDV doğmakta, bu defa mal veya hizmet satın alınan firma KDV’ni hesaplayıp sistemden alacaklı bulunan firmadan tahsil etme yoluna gidecektir.

Diğer yandan barter sistemi içinde yapılan mal veya hizmet alım satımının konsinye (komisyoncu eliyle satış) suretiyle yapılan satış gibi değerlendirilmemesi gerekmektedir.Şira Barter ticareti, tek bir iş için yapılan akitten çok, sürekli bir organizasyon hizmetinden yararlanılmak için yapılmaktadır. Barter ticaretinde üyeler, malın teslimini yada hizmetin ifasını barter organizatörü firmaya yapmamakta, doğrudan malı satın alan yada hizmetten yararlanan firmaya yapmaktadırlar.[xxxiv][34]

Barter organizatörü firma, üyeleri birbirlerine mal teslim etmek veya hizmet ifa etmek üzere bir araya getirmekte ve teslim ve ifaların icrasına aracılık etmektedir. [xxxv][35]

Bu bakımdan sistem üyesi firma mal satışı sebebiyle düzenleyeceği satış belgesini ve malın sevkine ilişkin sevk irsaliyesini doğrudan malı sattığı firma adına düzenleyecek, işlem bedeli üzerinden hesaplayacağı KDV’ni ise alıcı firmadan tahsil ederek KDV beyannamesi ile beyan edecektir.

Öte yandan Barter şirketlerinin üyelerine verdiği hizmetler, KDVK’nun 1. maddesi uyarınca KDV’ne tabi olacaktır. Daha önceki bölümlerde açıklandığı üzere, barter şirketleri üyelerinden verdiği hizmet karşılığında danışmanlık ücreti ile alım satım bedeli üzerinden barter komisyonu almakta ayrıca her üye barter şirketine üyelik aidatı adı altında ödeme yapmaktadır. Bu bakımdan barter şirketinin, gerek ücret ve komiyon gerekse aidat adı altında üyelerden tahsil ettiği tutarlar üzerinden hesaplayacağı KDV’ni tahsil edip KDV beyannamesi ile beyan etmesi gerekmektedir. Diğer yandan barter şirketlerinin gerek barter komisyonu ve danışmanlık ücreti gerekse üyelik aidatı adı altında tahsil ettiği bedel için 213 sayılı VUK’nun 227 ve izleyen maddelerinde sayılan belgeleri düzenleyip üye firmalara vermesi gerekmektedir. Üye firmalar ise kendileri adına barter firması tarafından düzenlenen belgeler üzerinde ayrıca gösterilen KDV’ni defter kayıtlarına intikal ettirmek suretiyle indirim konusu yapacakları izahtan varestedir.

5.2.3-Barter İşlemlerinin Damga Vergisi Karşısındaki Durumu:

Damga Vergisi Kanunu’nun (DVK) 1’inci maddesi uyarınca, kişi yada kurumların düzenlediği kağıtlar,

-DVK’nunda öngörülen nitelikleri taşıyacak şekilde düzenlenmiş olması,

-Düzenlenen kağıtların DVK’na ekli 1 sayılı listede yer alması,

-Kağıtların Türkiye’de düzenlenmiş veya Türkiye’de hükümlerinden faydalanılması Damga vergisine tabi olacaktır.

Önceki kısımlarda belirtildiği üzere, barter işlemlerinde barter genel üyelik sözleşmesi, ek sözleşme, arz-talep listesi, arz-talep bildirim formu, barter çeki düzenlenmektedir.

Barter genel üyelik sözleşmesi, sistem dahilinde alım satım yapma esaslarını tanımlamak suretiyle üyenin barter hizmetlerinden faydalanmasını sağlayan bir sözleşmedir. Barter sözleşmeleri,

-Barter sisteminde mal satan üyenin alacağının barter pazarında satışa sunulan ürünlerle tahsil edilmemesi durumunda, alacağın tahsil garantisini,

-Üyeler alacaklarını nakit veya barter sistemi ile tahsilatı hakkında barter organizatörü firmaya vekalet verirken, aynıŞamanda alacaklarını barter organizatörü firmaya temlik edilmesini,

-Üyenin barter organizatörü firmaya ödeyeceği yıllık aidatı ve komisyon vb. hususları,

-Yurt dışı barter işlemlerine ilişkin hususları, sözleşmenin süresi ve sona ermesine ilişkin hükümleri,

-Müşterinin barter sözleşmesinden doğan ve doğacak borçlarını ödememesi halinde bunların ödenmemesinden asıl sorumlu ile birlikte sorumlu olacak müşterek borçlu ve müteselsil kefillerin isim ve imzalarını ihtiva edecek şekilde düzenlenmektedir.

Diğer yandan sistem içinde barter sözleşmesinde belirlenmiş bulunan satın alma kredi limitinin arttırılmasına ilişkin olarak yine müşterek borçlu ve müteselsil kefalet şerhini taşıyan ek sözleşmeler ile yine barter sözleşmesine düşülen müteselsil kefalet şerhine ilaveten ya da barter sözleşmesinden bütünüyle bağımsız olarak ayrı bir kağıt ile kefalet sözleşmesi düzenlendiği görülmektedir.

DVK’na bağlı 1 sayılı listenin I-Akitler ile ilgili kağıtlar bölümünün 1/a fıkrasında mukavelenamaler, taahhütnamalar ve temliknamalerin damga vergisine tabi olduğu hüküm altına alındığından barter üyelik sözleşmeleri ile diğer ek sözleşmeler ve bağımsız olarak düzenlenen kefalet sözleşmeleri diğer şartların varlığı halinde damga vergisine tabi tutulacaktır.

DVK’nun 6’ncı maddesinde, bir kağıtta birbirinden tamamen ayrı birden fazla akit ve işlem bulunduğu takdirde bunların her birinden ayrı ayrı vergi alınacağı, bir kağıtta toplanan akit ve işlemler birbirine bağlı ve bir asıldan doğma oldukları takdirde damga vergisi, en yüksek vergi alınmasını gerektiren akit veya işlem üzerinden alınacağı hüküm altına alınmıştır.

İçerdiği hükümler nedeniyle barter genel üyelik sözleşmeleri DVK’nun 6’ncı maddesinde belirtilen tarzda, bir kağıtta birden fazla akit ve işlemin tek kağıtta birleştiği sözleşmeler olmasına rağmen sözleşmede toplanan akit ve işlemler (temlikname, kefaletname ve sözleşmenin sair hükümleri) birbirine bağlı ve bir asıldan doğma işlemlerdir. Kaldı ki ancak üyenin barter işlemi ile mal satması veya mal satın alması halinde sözleşmenin sair hükümleri (barter komisyonu, üyenin alacağını sistemden mal olarak almaması halinde, alacağın barter sistemine temlik edilmesi) ve müteselsil kefalet şerhi işlerlik kazanmaktadır. Bu bakımdan birbirine bağlı bir asıldan doğma birden fazla akdin aynı kağıtta toplandığı barter sözleşmeleri, DVK’nun 6/2 madde hükmü gereğince en yüksek vergi alınmasını gerektiren akit veya işlem üzerinden (azami barter hacmi üzerinden) damga vergisine tabi tutulması gerekmektedir.

Öte yandan barter işlemleri nedeniyle düzenlenen arz-talep listesi ve bildirimleri, barter çeki ve diğer kağıtlar kanuna ekli 1 sayılı listede yer almadığından damga vergisine tabi olmayacaktır.

6-BARTER İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ:

Barter işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ile diğer ticari işlemlerin muhasebe- leştirilmesi arasında çok büyük bir farklılık bulunmamaktadır. Gerek üye firmalar gerekse barter şirketi tek düzen hesap planında bulunan aşağıdaki hesapları kullanmak suretiyle sistem içinde gerçekleşen işlemlerin muhasebe kayıtlarına intikalini sağlayacaklardır. [xxxvi][36]

100 Kasa H.

120 Alıcılar H.

191 İndirilecek KDV H.

320 Satıcılar H.

391 Hesaplanan KDV H.

600 Yurt İçi Satışlar H.

643 Komisyon Gelirleri H.

646 Kambiyo Karları H.

653 Komisyon Giderleri H.

656 KambiyoŞaraları H.

900 Nazım Hesaplar

Barter işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde diğer ticari işlemlerden farklı olarak 120 Alıcılar ve 320 Satıcılar hesaplarının muhatabı barter şirketleri olmaktadır.Şira üyeler herhangi bir mal satışı yada alışı nedeniyle alım veya satım yapılan firmalar yerine sisteme borçlanmaktadır. Diğer yandan barter işlemlerimin muhasebeleştirilmesi sürecinde dikkat edilmesi gereken husus sistem içinde tüm işlemlerin döviz kullanılarak yapılmakta olmasıdır. Bu sebeple muhasebeleştirme sürecinde kur farkı olgusuna dikkat edilmesi gerekmektedir.

Gerçekleşen bir barter işleminin muhasebeleştirilmesi sürecinde barter işlemine taraf olan mükellefler bazında aşağıdaki şekilde muhasebe kayıtlarının yapılması gerekmektedir.

Örnek Uygulama:

29.11.2008 Tarihinde ERCE Mobilya A.Ş. ile Detay Bilgisayar Ltd. Şti., Türk Barter A.Ş’ne sisteme dahil olmak üzere, 5000 $ katılım ücreti ve 1000 $ yıllık aidat ödemiştir. 29.11.2008 tarihinde serbest piyasa döviz kuru 1 $= 1,57 TL olarak belirlenmiştir.

İki yeni üyenin sisteme katılımı nedeniyle Türk Barter A.Ş’nin yapması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki şekilde olacaktır.

				29/11/2008
100 Kasa H.							18.840,00
	100 01 $ Kasası
			600 Yurt İçi Satışlar H.					15.966,10
				600 00 Katılım Ücreti
				600 00 01 Erce Mob.
				600 00 02 Detay Bilg.
				600 01 Yıllık Aidat
				600 01 01 Erce Mob.
				600 01 02 Detay Bilg.
			391 Hesaplanan KDV					2.873,90
….. No.lu Faturalara İstinaden

Sisteme katılım sebebiyle ERCE Mobilya A.Ş. ile Detay Bilgisayar Ltd. Şti.’nin yapması gereken yevmiye kayıtları aşağıdaki şekilde olacaktır.

				29/11/2008
760 Paz. Sat. Ve Dağ. Gid. H.							7.983,05
	760 00 Katılım Ücreti
	760 01 Yıllık Aidat
191 İndirilecek KDV H.							1.436,95
			100 Kasa H.					9.420,00
				100 01 $ Kasası
….. No.lu Faturaya İstinaden

Sisteme yeni giren Detay Bilgisayar Ltd. Şti. satış bedeli KDV dahil 1000 $/adet olan, 500 $/adet maliyetli 10 adet bilgisayarın tamamını 10.01.2009 tarihinde sistem üyesi Çevik Ltd. Şti’ne satmış, ve Çevik Ltd. Şti. tarafından düzenlenmiş 10.000 $’lık barter çekini almıştır. Yapılan bu satış işlemi nedeniyle gerek Detay Bilgisayar Ltd. Şti. gerekse Çevik Ltd. Şti. aynı gün Türk Barter A.Ş’ne satış cirosu üzerinden hesapladıkları % 5 barter komisyonunu ödemiştir. 10.01.2009 tarihinde serbest piyasa döviz kuru 1 $= 1,60 TL olarak belirlenmiştir.

Yapılan satış işlemi nedeniyle Detay Bilgisayara Ltd. Şti. tarafından yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.

				10.01.2009
120 Alıcılar H.							16.000,00
	120 01 Türk Barter A.Ş.
			600 Yurt İçi Satışlar H.					13.559,32
				600 01 Bilg. Satışı
				600 01 01 Çevik Ltd.
			391 Hesaplanan KDV					2.440,68
….. No.lu Faturaya İstinaden
				10.01.2009
621 Satılan Tic. Mal Maliyeti							8.000,00
	621 01 Bilgisayar
			153 Ticari Mallar H.					8.000,00
				153 01 Bilgisayar
….. No.lu Faturaya İstinaden
				10.01.2009
653 Komisyon Gideri H.							677,96
	653 01 Türk Barter A.Ş.
191 İndirilecek KDV							122,04
			320 Satıcılar					800,00
				320 01 Türk Barter A.Ş.
….. No.lu Faturaya İstinaden
				10.01.2009
320 Satıcılar							800,00
	653 01 Türk Barter A.Ş.
			100 Kasa					800,00
….. No.lu Faturaya İstinaden

Bilgisayar alışı nedeniyle Çevik Ltd. Şti. tarafından yapılması gereken muhasebe kayıtları ise aşağıdaki gibi olacaktır.

				10.01.2009
153 Ticari Mallar H.							13.559,32
	153 01 Detay Ltd. Şti.
191 İndirilecek KDV H.							2.440,68
			320 Satıcılar					16.000,00
				320 01 Türk Barter A.Ş.
….. No.lu Faturaya İstinaden
				10.01.2009
653 Komisyon Gideri H.							677,96
	653 01 Türk Barter A.Ş.
191 İndirilecek KDV							122,04
			320 Satıcılar					800,00
				320 01 Türk Barter A.Ş.
….. No.lu Faturaya İstinaden
				10.01.2009
320 Satıcılar							800,00
	653 01 Türk Barter A.Ş.
			100 Kasa					800,00
….. No.lu Faturaya İstinaden

Sistem üzerinden yapılan alım satım işlemi nedeniyle Türk Barter A.Ş. tarafından yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.

				10.01.2009
900 Nazım Hesaplar
	900 00 Borçlu Nazım Hs.
	900 00 01 Detay Bilgis. Ltd.
			900 Nazım Hesaplar
			900 01 Alacaklı Nazım Hs.
			900 01 01 Çevik Ltd. Şti.
				10.01.2009
100 Kasa H.							1.600,00
			643 Komisyon Gelirleri					1.355,93
				643 00 Detay Ltd.
				643 01 Çevik Ltd.
			391 Hesaplanan KDV					244,07
….. No.lu Faturalara İstinaden

Sisteme yeni giren Detay Bilgisayar Ltd. Şti. tarafından barter sistemi kullanılarak Çevik Ltd. Şti.’ne yapılan satış işlemi sonucunda Detay Bilgisayar Ltd. Şti. sistemden 10.000 $ alacaklı, Çevik Ltd. Şti. ise sisteme 10.000 $ borçlu hale gelmektedir.

Erce Mobilya A.Ş. Türk Barter A.Ş. adına verdiği 15.000 $ banka teminat mektubu ile kendi adına sistem içinde 15.000 $ satın alma limiti açılmasını sağlamıştır. Erce Mobilya A.Ş. işletmesinde ihtiyaç duyduğu stok takip ve muhasebe programı için Çevik Ltd. Şti. ile anlaşarak alacağı program karşılığında KDV dahil 15.000 $ ödemeyi kabul etmiştir. Erce Mobilya A.Ş. Türk Barter A.Ş.’nden gerekli onayı alarak bahsedilen programı 25.05.2009 tarihinde Çevik Ltd. Şti’nden satın almıştır. Erce Mobilya A.Ş.’ne satılacak programın maliyeti Çevik Ltd. Şti. tarafından 12.000 $ olarak hesaplanmıştır. Yapılan bu program satışı işlemi nedeniyle gerek Erce Mobilya A.Ş gerekse Çevik Ltd. Şti. aynı gün Türk Barter A.Ş’ne satış cirosu üzerinden hesapladıkları % 5 barter komisyonunu ödemiştir. 25.05.2009 tarihinde serbest piyasa döviz kuru 1 $= 1,65 TL olarak belirlenmiştir.

Yapılan satış işlemi nedeniyle Çevik Ltd. Şti. tarafından yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.

				25/05/2009
656 KambiyoŞararları							500,00
			320 Satıcılar H.					500,00
				320 01 Türk Barter A.Ş.
Çevik Ltd. Şti’nin 25.05.2009 Tarihi itibariyle sisteme olan borcu, kurda meydana gelen artış nedeniyle 500,00 TL artmıştır.
				25/05/2009
120 Alıcılar H.							8.250,00
	120 01 Türk Barter A.Ş.
320 Satıcılar H.							16.500,00
	320 01 Türk Barter A.Ş.
			600 Yurt İçi Satışlar H.					20.974,57
				600 01 Program Satışı
				600 01 01 Erce A.Ş.
			391 Hesaplanan KDV					3.775,43
….. No.lu Faturaya İstinaden
				25/05/2009
622 Satılan Tic. Mal Maliyeti							19.800,00
	621 01 Muh. Ve Stok Tak. P.
			153 Ticari Mallar H.					19.800,00
				153 01 Program
….. No.lu Faturaya İstinaden
				25/05/2009
653 Komisyon Gideri H.							1.048,74
	653 01 Türk Barter A.Ş.
191 İndirilecek KDV							188,76
			320 Satıcılar					1.237,50
				320 01 Türk Barter A.Ş.
….. No.lu Faturaya İstinaden
				25/05/2009
320 Satıcılar							1.237,50
	653 01 Türk Barter A.Ş.
			100 Kasa					1.237,50
….. No.lu Faturaya İstinaden

Bilgisayar programı alışı nedeniyle Erce Mobilya A.Ş. tarafından yapılması gereken muhasebe kayıtları ise aşağıdaki gibi olacaktır.

				25/05/2009
256 Diğer Maddi Duran Varlıklar H.							20.974,57
	256 Bilgisayar Programı
191 İndirilecek KDV H.							3.775,43
			320 Satıcılar H.					24.750,00
				320 01 Türk Barter A.Ş.
….. No.lu Faturaya İstinaden
				25/05/2009
653 Komisyon Gideri H.							1.048,74
	653 01 Türk Barter A.Ş.
191 İndirilecek KDV							188,76
			320 Satıcılar					1.237,50
				320 01 Türk Barter A.Ş.
….. No.lu Faturaya İstinaden
				25/05/2009
320 Satıcılar							1.237,50
	653 01 Türk Barter A.Ş.
			100 Kasa					1.237,50
….. No.lu Faturaya İstinaden

Çevik Ltd. Şti. önceden sisteme 10.000 $ borçlu iken bilgisayar programı satış nedeniyle sistemden 5.000 $ alacaklı hale gelmiştir. Erce Mobilya A.Ş. ise yaptığı bilgisayara programı alışı nedeniyle sisteme 15.000 $ borçlanmıştır.

Sistem üzerinden yapılan alım satım işlemi nedeniyle Türk Barter A.Ş. tarafından yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.

				25/05/2009
900 Nazım Hesaplar							24.750,00
	900 00 Borçlu Nazım Hs.
	900 00 01 Çevik Ltd. Şti.
			900 Nazım Hesaplar					24.750,00
			900 01 Alacaklı Nazım Hs.
			900 01 02 Erce A.Ş.
				25/05/2009
900 Nazım Hesaplar							16.500,00
	900 01 Alacaklı Nazım Hs.
	900 01 01 Çevik Ltd. Şti.
			900 Nazım Hesaplar					16.500,00
			900 00 Borçlu Nazım Hs.
			900 00 01 Çevik Ltd. Şti.
				25/05/2009
100 Kasa H.							2.475,00
			643 Komisyon Gelirleri					2.097,45
				643 00 Detay Ltd.
				643 01 Çevik Ltd.
			391 Hesaplanan KDV					377,55
….. No.lu Faturalara İstinaden

Öte yandan yıl sonuna kadar sistemden alacaklı olan firma, sistemden olan alacağı karşılığında mal veya hizmet alamamış, veya sisteme borçlu olan firma yıl sonuna kadar borcu karşılığında herhangi bir mal veya hizmet satamamış ise yıl sonunda her iki firma bakımından kur değerlemesi yapılarak oluşan kur farklarının kayıtlara alınması gerekmektedir. Bu bağlamda gerek Çevik Ltd. Şti ve gerekse Erce Mobilya A.Ş. tarafından 31.12.2009 tarihinde yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır. Yıl sonunda serbest piyasa döviz kuru 1 $= 1,70 TL olarak belirlenmiştir. Çevik Ltd. Şti. önceden sisteme 10.000 $ borçlu iken bilgisayar programı satış nedeniyle sistemden 5.000 $ alacaklı hale gelmiş, Erce Mobilya A.Ş. ise yaptığı bilgisayara programı alışı nedeniyle sisteme 15.000 $ borçlanmıştır.

Çevik Ltd. Şti’nin muhasebe kayıtları

				31/12/2009
120 Alıcılar							250,00
	120 01 Türk Barter A.Ş.
			646 Kambiyo Karları H.					250,00
Dönem Sonu Değerleme İşlemi

Erce Mobilya A.Ş’nin muhasebe kayıtları

				31/12/2009
656 KambiyoŞaraları H.							750,00
			320 Satıcılar H.					750,00
				320 01 Türk Barter A.Ş.
Dönem Sonu Değerleme İşlemi

Barter sisteminde üyelerin sattıkları mal veya hizmet karşılığında mal veya hizmet alamaması yada üyelerin sistemden aldıkları mal veya hizmete karşılık mal veya hizmet satamamaları sıkça rastlanan bir durum olmamakla birlikte karşılaşılabilecek bir durumdur. Böyle bir durum karşısında sistemden alacağı bulunan ancak alacağı karşılığında 12 ay geçmiş olmasına rağmen mal veya hizmet satın alamayan üyenin sistemden olan alacağı barter şirketi tarafından ödeme yapıldığı günkü kur baz alınarak ödenmektedir. Yine sistemden mal veya hizmet satın alan ancak sisteme olan borcunu 12 ay geçmesine rağmen diğer üyelere mal veya hizmet satarak ödeyemeyen üyeler ise sisteme olan borçlarını nakit olarak barter şirketine ödeyeceklerdir.Yine satıcılarda olduğu gibi ödeme esnasında ödeme günündeki döviz kuru esas alınacaktır.

Bu bakımdan örnek uygulamada geçen Detay Bilgisayar Ltd. Şti’nin, Çevik Ltd. Şti’ne yaptığı bilgisayar satışı üzerinden hesaplanıp cari hesabına alacak olarak kaydedilen 10.000 $, 12 aylık dönem geçmesine rağmen sistemden herhangi bir surette mal veya hizmet alamayan Detay Bilgisayar Ltd. Şti’ne Türk Barter A.Ş. tarafından nakit olarak ödenecektir.

SONUÇ

Son dönemde etkileri ülkemizde de hissedilmeye başlayan küresel kriz girişimcileri finansal darboğazın içine sokmakta bu durum ise alternatif finansal kaynak araştırmalarının daha da önem kazanmasına yol açmaktadır.

Gerçekte malın malla değiş tokuş edildiği takas sisteminin daha gelişmiş bir versiyonu olan barter sisteminin, ihtiyaç duyulan mal ve hizmetlerin para kullanmaksızın temin edilmesini sağlama, stoklarda uzun süredir bekleyen malların piyasaya hem daha düşük maliyetlerle hemde daha süratli sürümüne olanak vermesi, atıl kapasiteleri harekete geçirme, faizsiz döviz kredisi elde etme, yeni piyasalara açılma vb. yönden bir çok avantajı kullanıcılarına sağlaması bakımından her geçen gün dikkatleri kendi üzerinde toplamaktadır.

Özellikle ülkemizde de etkileri hissedilmeye başlayan kriz ortamında, girişimcilere çıkış noktası sağlayacak bu sistemin yaygınlaşması ancak daha iyi anlatılması, yeni katılımcıların sisteme dahil olması ile mümkün olacaktır. Özellikle ülkenin lokomitifi durumunda bulunan ancak yeterli finans kaynağına sahip olmadığından yeni pazarlara açılmakta sıkıntı çeken KOBİ’lere ücretsiz reklam, pazarlama ve danışmanlık hizmetleri sağlaması bakımından sistemin önemi ortadadır. Öte yandan sistemin dış ticarete açılmasının, artan rekabet koşullarında ihracatçı firmalarımızın rekabet gücünü arttıracağı şüphesizdir.

Bu bakımdan sistemin tanıtımının iyi yapılması, özel düzenlemelerle sisteme işlerlik kazandırılması gerekmektedir.

KAYNAKÇA

ASLAN, Sinan “Barter İşlemleri ve Muhasebesi” Vergi Sorunları Dergisi Sayı:192 Eylül 2004

Barter Sistemi Araştırma Serisi No.102 http://www.maximumbilgi.com/

DORCPALAM, Davacav “Yeni Bir Finansman Aracı Olarak Barter (Takas) Sistemi ve Muhasebeleştirilmesi”, 2007 Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi

ERKAN, Mehmet “Yeni Bir Finansman Aracı: Barter” , Vergi Dünyası Dergisi, Sayı: 221, 2000a, s. 92.

ERKAN, Mehmet “Yeni Bir Finansman Aracı Olarak Barter’ın Vergi Hukuku Karşısındaki Durumu” Vergi Dünyası Dergisi Sayı:225

GÖKMEN, Selahattin “Barter Sistemi ve Türkiye Uygulaması” Vergi Sorunları Dergisi Sayı:180 Eylül 2003

SÜRMEN, Yusuf, KAYA, Uğur “Barter ve Muhasebe İşlemleri” Vergi Dünyası Dergisi Sayı:239

İnternet Adresleri

http://www.alomaliye.com/barter.htm

http://www.ivdb.gov.tr/Mukteza/6183/3207.htm (barter mukteza)

Türk Barter : www.turkbarter.com

Yeni Dünya Barter A.Ş.: www.ydbarter.com

WTC Barter : www.wtcbarter.com

İhlas Holding : www.ihlasbarter.com

DİPNOTLAR

 

 

---