Binek Otomobillerle İlgili Düzenlemelerde Vergi Karmaşası

1.GİRİŞ:

Vergi hukukumuzla ilgili olarak en çok şikayet edilen konuların başında istisna, muafiyetlerin sıklılığı ve vergilemedeki karmaşık yapı akla gelir. Bu durum uygulama birliğinin bozulmasına ve karmaşaya neden olmaktadır. Oysa vergilemenin temel amacı, devletin kamu hizmetlerini finanse edecek gelir kaynakları elde etmektir. Temel amaç karşısında konuyu soyutlaştırılarak anlaşılmaz kılmak asıl amacı hedeften saptıracak ve kayıt dışına yöneltecektir.

Bu girişi yapmamızın amacı vergi mevzuatımızda yerini bulan binek otomobiller ile ilgili düzenlemelerin vergilemede açıklık ilkesine ters düşen karmaşık yapısıdır. Mükelleflerin özel otomobillerini muvazalı olarak işletmeye sokulmasını önlemek amacıyla kanun koyucunun soyut ve spesifik düzenlemeler getirmiş olması makalemizin ana konusunu oluşturmuştur.

Binek otomobiller ile ilgili başta 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu olmak üzere 197 sayılı Motorlu Taşıtlar Vergisi, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve 193 Sayılı Gelir vergisi Kanununda konuya ilişkin istisnai uygulamalar hüküm altına alınmıştır.

2. ÇEŞİTLİ VERGİ KANUNLARINDA BİNEK OTOMOBİLLERE İLİŞKİN DÜZENLEMELER:

2.1. Katma Değer Vergisi Kanunundaki Hükümler

2.1.1.Binek Otomobillerde KDV İndirimi Sorunu

Katma Değer Vergisi kanunu temel düzenleme olarak indirim mekanizması üzerine inşa edilmiştir. 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 29/1-a maddesinde, mükelleflerin, yaptıkları vergiye tabi işlemler üzerinden hesaplanan katma değer vergisinden, bu kanunda aksine hüküm olmadıkça kendilerine yapılan teslim ve hizmetler dolayısıyla hesaplanarak düzenlenen fatura ve benzeri belgelerde gösterilen katma değer vergilerini indirebilecekleri; 53’ncü maddesinde ise, bu kanunda geçen fatura ve benzeri vesikalar tabirinin Vergi Usul Kanununda düzenlenen vesikaları ifade ettiği hüküm altına alınmıştır.

Bu bağlamda aynı kanunun 30.maddesi de genel ilkenin dışında çeşitli nedenlerle indirilemeyecek katma değer vergisini düzenlemiştir. Buna göre 30/b maddesine göre; faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç olmak üzere işletmelere ait binek otomobillerinin alış vesikalarında gösterilen katma değer vergisi indirim konusu yapılamayacaktır.

İktisadi alanın her aşamasında kullanılan binek otomobillerin hangi amaçla indirim kapsamı dışında tutulduğu ise kanunun gerekçesinde açıklanmıştır. Mükelleflerin özel yaşamların da kullanabildikleri binek otomobilleri muvazalı işlem yaparak iktisadi işletmenin idame ve ikamesi dışında da kullanılmasını önlemek amaçlanmıştır[1][1].

Binek otomobillerin alımında yüklenilen katma değer vergisinin indirimi ile ilgili ikili ayrım yapılmıştır. Buna göre;

 

• Faaliyetleri; kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması, taksicilik işletmeciliği yapılması veya binek otomobillerinin çeşitli şekillerde işletilmesi (araç kiralama- rent a car) onların bu amaçla kullandıkları binek otomobillerini alışlarında ödenen ve faturalarda ayrıca gösterilen katma değer vergisi indirim konusu yapılabilecektir.
• İşletmelerin iktisadi faaliyetlerinin idame ve ikame ettirilmesi için gerekli olan binek otomobilleri satın alınması halinde ise bu alım sırasında yüklenilen katma değer vergisi indirim konusu yapılamayacaktır.

Katma Değer Vergisi Kanununun 58.maddesi “Verginin Gider Kaydedilemeyeceği” halleri düzenlemiştir. Buna göre; mükellefin vergiye tabi işlemleri üzerinden hesaplanan katma değer vergisi ile mükellefçe indirilebilecek katma değer vergisi, gelir ve kurumlar vergisi matrahlarının tespitinde gider olarak kabul edilmez. Binek otomobiller ile ilgili açıklanan düzenlemelerde işletmelerde kullanılan binek otomobiller için ödenen katma değer vergisi indirim konusu yapılamayacağına göre bu kanun hükmüne göre gelir veya kurumlar vergisinin matrahın tespitinde gider-maliyet olarak dikkate alınması gerekir.

Bu noktada 23 no’lu katma değer vergisi genel tebliğine göre[2][2]; Mükelleflerin işletme amacı dışında iktisap ettikleri binek otomobillerinin alış vesikalarında gösterilen katma değer vergisinin evvelce olduğu gibi indirimi mümkün değildir. İndirim konusu yapılamayan bu vergi, Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunları çerçevesinde işin mahiyetine göre gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınabilecektir. Bu uygulama binek otomobili işletmeciliği ile uğraşan mükelleflerin işletme amacı dışında satın aldıkları binek otomobilleri için de geçerlidir.

2.1.2. Kullanılmış Binek Otomobillerde KDV Oranı Sorunu

Katma değer vergisi oranı, vergiye tabi her bir işlem için % 10’dur. Bakanlar Kurulu bu oranı, dört katına kadar artırmaya, % 1’e kadar indirmeye, bu oranlar dahilinde muhtelif mal ve hizmetler ile bazı malların perakende safhası için farklı vergi oranları tespit etmeye yetkilidir. (KDV kanunu Madde 28)

Katma Değer Vergisi Kanununun 28.maddesinin Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye istinaden mal teslimleri ile hizmet ifalarına uygulanacak katma değer vergisi oranları belirlenmiştir. Buna göre,
ü Ekli (I) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için,% 1,
ü Ekli (II) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için, % 8,
ü Ekli listelerde yer alanlar hariç olmak üzere, vergiye tabi işlemler için,  % 18olarak tespit edilmiştir.

Mal ve hizmetlere uygulanacak katma değer vergisi oranlarını belirleyen, Bakanlar Kurulunun 2007/13033 sayılı Kararına göre[3][3]; “kullanılmış” deyimi (I) sayılı listenin 9 uncu sırasında yer alan “kullanılmış” deyimi, 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanununa göre özel tüketim vergisine tabi olmayan taşıtları ifade eder.

Ø 2007/13033 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararına Göre KDV Oranı

2007/13033 sayılı Kararname eki (I) sayılı listenin 9.sırasının sonuna eklenen parentez içi hükümle; Katma Değer Vergisi Kanununun 30/b maddesine göre binek otomobillerinin alımında yüklenilen katma değer vergisini indirim hakkı bulunan mükelleflerin, bu araçları tesliminde bu Kararın 1 inci maddesinin (a) bendinde öngörülen vergi oranı uygulanacağı ifade edilmiştir. Bu düzenlemeye göre; Binek otomobillerinin alımında yüklenilen Katma Değer Vergisini indirim konusu yapanlarda (Sürücü kursları, taksi işletmeciliği ve oto kiralama işi yapanlar  % 18, Katma Değer Vergisini indirim konusu yapamayanlarda (işletmelerinde binek otomobil kullanan gerçek kişi ve şirketler)  % 1 oranı uygulanmaktadır.

Ø 2008/13426 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına Göre KDV Oranı

2008/13426 sayılı Mal ve Hizmetlere Uygulanacak Katma Değer Vergisi oranlarının Tespitine İlişkin Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararının[4][4] 2.maddesine göre; Katma Değer Vergisi Kanununun 30 uncu maddesinin (b) bendine göre binek otomobillerin alımında yüklenilen katma değer vergisini indirim hakkı bulunan mükelleflerin, kiralamak veya çeşitli şekillerde işletmek üzere iktisap ettikleri ve 31/12/2007 tarihi itibarıyla aktiflerinde veya envanterlerinde bulunan binek otomobillerinin iktisap tarihinden itibaren 2 yıl geçtikten sonra teslime konu olması halinde bu teslimde % 1 katma değer vergisi oranı uygulanır.

Bu iki bakanlar Kurulu kararı beraber irdelendiğinde; İkinci el binek otomobillerin satışına ilişkin sık sık yapılan düzenlemeler karmaşaya neden olmaktadır. Özetle diyebiliriz ki;  binek otomobillerin alımında yüklenilen katma değer vergisinin indirimine izin verilmeyen mükellefler, aktiflerine kayıtlı ikinci el binek otomobillerinin tesliminde katma değer vergisi oranı % 1 olarak uygulanmaya devam edeceği, sürücü kursları, taksi işletmeciliği ve oto kiralama işi ile iştigal edip binek otomobillerin alımında yüklenilen katma değer vergisinin indirimine izin verilen mükellefler ise, ikinci el binek otomobil satışında aktiflerinde 2 yıl kalmaları koşulu ile % 1 kdv oranına tabi tutulacak, bu koşulu taşımayanlar mükellefler ise ikinci el binek otomobili satışında % 18 katma değer vergisi oranı hesaplayıp beyan edecektir.

2.2. Vergi Usul Kanunundaki Hükümler

213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 320.maddesine göre Amortisman süresi, kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar. Bu sürenin yıl olarak hesaplanması için (1) rakamı mükellefçe uygulanan nispete bölünür.

Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.

Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabilir. Amortismanın herhangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz.

Kanun koyucu amortisman ayrımında binek otomobillere ilişkin düzenlemede farklı usul öngörmüştür. Kural olarak amortisman kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar. Ancak faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobiller için tam yıl amortisman ayırabilmesine izin verirken serbest meslek erbabları, gerçek kişiler, şirketler işletmelerinde kullanmak üzere binek otomobil satın almaları durumunda tam yıl yerine kıst amortisman ayırmaları gerekir.

ÖRNEK: Mobilya imalatı işi ile iştigal eden Bay (A), pazarlama, satış ve dağıtım hizmetlerinde kullanmak 17.09.2008 tarihinde 30.000 YTL maliyet bedeli ile binek otomobil satın almıştır. 2008 takvim yılında ayırması gereken amortisman tutarı ne kadardır?

ÇÖZÜM: Mobilya imalatında bulunan Bay (A)’nın faaliyet alanı kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olmadığından satın aldığı binek otomobili dolayısıyla tam yıl amortisman ayıramayacaktır. Binek otomobilinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılması gerekir. Buna göre binek otomobilin aktife girdiği dokuzuncu ay dahil edilerek 4 ay için kıst hesaplama yapmak gerekir.

 

Dönem	Maliyet Bedeli	Amortisman Tutarı	Kıst Amortisman Bedeli
1.Yıl	30.000 YTL	6.000 YTL	2.000 YTL
2.Yıl	30.000 YTL	6.000 YTL	6.000 YTL
3.Yıl	30.000 YTL	6.000 YTL	6.000 YTL
4.yıl	30.000 YTL	6.000 YTL	6.000 YTL
5.Yıl	30.000 YTL	6.000 YTL	10.000 YTL

Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer tutar olan 4.000 YTL, itfa süresinin son yılında tamamen yok edileceğinden son yıl 10.000 YTL itfa edilerek gider yazılır.

2.3. Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunundaki Düzenlemeler

197 Sayılı Motorlu Taşıtlar Vergisi kanununun 14.maddesine göre; Bu Kanuna bağlı (I), (III), ve (IV) sayılı tarifelerde yer alan taşıtlardan (Ticarî maksatla kullanılan uçak ve helikopterler ile taşıt kiralama faaliyeti ile uğraşan işletmelerin bu amaçla kiraya verdikleri taşıtlar hariç) alınan vergi ve cezalar ile gecikme zamları gelir ve kurumlar vergilerinin matrahlarının tespitinde gider olarak kabul edilmez.

 

I Sayılı Liste	II Sayılı Liste	III Sayılı Liste	IV sayılı Liste
Otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları, motosiklet	Minibüs, panelvan, motorlu karavanlar, otobüs, kamyonet, kamyon, çekici	Yat, kotra ve her türlü motorlu özel tekneler	Uçak ve helikopterler

193 sayılı gelir Vergisi kanunun 40.maddesine göre gerçek kişiler ile kurumlar vergisine tabi mükellefler kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dahil olan ve işte kullanılan taşıtların her türlü giderlerini safi kazancın elde edilmesi sırasında hasılatlarından gider olarak düşebilmektedirler. Bu giderler otomobillere ait benzin, sigorta, bakım onarım, amortisman giderlerine de şamildir. Ancak aynı mükellefler işletmede kullandıkları binek otomobillere ait motorlu taşıtlar vergisini MTV Kanununun 14.maddesi hükmüne göre gider olarak indirim konusu yapamazlar.

3. SONUÇ:

Makalemizin önceki bölümlerinde de açıklandığı üzere kanun koyucu özel otomobillerin muvazalı olarak işletmeye sokulması suretiyle özel tüketimin teşvik edilmemesi ve vergi kaybına sebebiyet verilmemesi amacıyla ilgili kanunlarda özel düzenlemeler getirmiştir. Bu ilk bakışta kanunun maksadına uygun olduğu düşünülse de uygulamada yarattığı karmaşa nedeni ile daha çok vergi kaybına sebep olmaktadır.  Bu nedenle işletmelerin aktiflerine kayıtlı ve faaliyetlerinde kullanılan binek otomobillerin alımında yüklenilen katma değer vergisinin indirimine izin verilmesi ve taşıtlara ait motorlu taşıtlar vergisi dahil her türlü harcamaların gider kaydedilmesine olanak sağlanmalıdır.