Bilgili Denetim Denetim Güven İster
I- GİRİŞ
İşverenlerce, Sosyal Güvenlik Kurumundan,
1-4734 sayılı Kamu İhale Kanunu uyarınca, ihalelere katılmak üzere,
2-5510 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, hak ediş ödemesine esas olmak üzere,
3-5510 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesinin altıncı fıkrası uyarınca, devlet yardımı, teşvik ve desteklerden yararlanmak amacıyla,
– Hazine Müsteşarlığına ibraz edilmek üzere,
– KOSGEB’e ibraz edilmek üzere,
– TUBİTAK’a ibraz edilmek üzere,
4-1 Seri No’lu Gümrük Genel Tebliği uyarınca, ‘Onaylanmış Kişi Statü Belgesi’ almak amacıyla,
yasal ödeme süresi geçmiş borcun olup olmadığının bildirilmesi talep edilmektedir.
Sosyal Güvenlik Kurumunca, sözkonusu yazıların verilmesi sırasında, bazı nitelikteki yazılar için işyeri bazında borç sorgulaması yapılırken, bazı nitelikteki yazılar için işverenin Türkiye genelinde kendi adına tescil edilmiş işyerleri ile ortak, üst düzey yönetici, işveren vekili ve aracı olarak işlem gördüğü işyerlerinden kaynaklanan borçları sorgulanmakta, ayrıca bu yazıların düzenleniş amacına göre sorgulanan borç türleri de farklılık göstermektedir.
Yine, sözkonusu yazıların bir kısmı elektronik ortamda yapılan sorgulamalar sonucunda alınabilmekte; bir kısmı ise, işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne/Sosyal Güvenlik Merkezine başvuruda bulunmak suretiyle kağıt ortamında alınmaktadır.
Bu yazımızda, bahse konu yazıların düzenlenmesi sırasında, hangi yazıların elektronik ortamda, hangi yazıların ilgili Üniteye müracaat edilmek suretiyle alınacağı; hangi yazılar için hangi borç türlerinin sorgulanacağı; hangi yazılar için işyeri bazında, hangi yazılar için Türkiye genelinde borç sorgulaması yapılacağı hususları açıklanacaktır.
II- 4734 SAYILI KAMU İHALE KANUNU UYARINCA İHALELERE KATILMAK ÜZERE DÜZENLENEN YAZILAR
1- Sorgulama esasları
4734 sayılı Kamu İhale Kanununda, kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olan isteklilerin ihale dışı bırakılacağı öngörülmüştür.
Kamu İhale Genel Tebliğinde ise, kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olarak yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi ve işsizlik sigortası primi borçlarının, işverenin gerçek kişi olması halinde ayrıca kendi sigortalılığından kaynaklanan prim borçlarının dikkate alınacağı açıklanmıştır.
Buna göre, kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olup olmadığına ilişkin yazıların düzenlenmesi sırasında, ihaleye katılacak olan işverenin, Türkiye genelinde kendi adına tescil edilmiş işyerleri ile ortak, üst düzey yönetici, işveren vekili ve aracı olarak işlem gördüğü işyerlerinden kaynaklanan yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi ve işsizlik sigortası primi borçları ile işverenin gerçek kişi olması halinde, ayrıca kendi sigortalılığından kaynaklanan (5510/4-b kapsamındaki) yasal ödeme süresi geçmiş prim borçları sorgulanmaktadır .
Hal böyle olmakla birlikte, Kamu İhale Genel Tebliğine göre, ihaleye katılacak olan isteklilerin, ihale tarihi itibariyle;
1.1- 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının,
(a) bendi kapsamında gerek kendi adına çalıştırdığı, gerekse ortağı veya işveren vekili ya da üst düzey yönetici olduğu şirketlerde çalıştırılan sigortalılardan dolayı sigorta primine esas aylık kazanç üst sınırının 3 katını aşmayan,
(b) bendi kapsamında (gerçek kişi işverenlerin) kendi sigortalılığından dolayı, sigorta primine esas aylık kazanç alt sınırının 3 katını aşmayan,
(c) bendi kapsamında çalıştırdığı sigortalılardan dolayı, sigorta primine esas aylık kazanç üst sınırının 3 katını aşmayan,
yasal ödeme süresi geçmiş prim ve prime ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,
1.2- Kendisinden iş alan alt işverenlerin kendi adlarına çalıştırdıkları ve 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamına giren sigortalılardan dolayı, sigorta primine esas aylık kazanç üst sınırının 6 katını aşmayan yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi ve işsizlik sigortası primi ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,
1.3- 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine istinaden tecil ve taksitlendirilmiş ya da çeşitli Kanunlar gereğince yeniden yapılandırılmış olan yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi ve işsizlik sigortası primi ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,
1.4- Tasarrufa teşvik kesintisi ve katkı tutarları, konut edindirme yardımı, idari para cezası, özel işlem vergisi, eğitime katkı payı ve damga vergisi ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları,
kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olarak değerlendirilmemektedir.
2-Yazıların alınma usul ve esasları
İhalelere katılmak üzere, kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olup olmadığına ilişkin yazılar, işyerlerinin işlem gördüğü Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinden/Sosyal Güvenlik Merkezlerinden alınabileceği gibi, aktivasyon işlemi yapılmış işyeri işverenlerince e-Borcu Yoktur uygulamasından da alınabilmektedir.
Ancak, borçları 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine istinaden tecil ve taksitlendirilmiş ya da çeşitli Kanunlar gereğince yeniden yapılandırılmış olan veya aktivasyon işlemine dahil edilmiş her bir işyerinin sigorta primi ve işsizlik sigortası primi borç türü yönünden ayrı ayrı olmak üzere, yasal ödeme süresi geçmiş borç aslı toplamı 1,00 TL’nin üzerinde olan işverenlere “e-Borcu Yoktur” uygulamasından, “Borcu vardır.” şeklinde yazılar verilmektedir.
Örneğin, (A) Limited Şirketinin aktivasyon işlemine dahil edilmiş işyerlerinin borç-alacak durumlarının, aşağıda belirtildiği şekilde olduğu düşünüldüğünde;
İşyeri Sigorta Primi İşsizlik Sigortası Primi
1 nolu işyeri -50,00 0,15
2 nolu işyeri -2,00 1,00
3 nolu işyeri 1,15 0,00
4 nolu işyeri -5,00 5,00
Toplam -55,85 6,00
anılan işveren, her ne kadar toplam bazda Sosyal Güvenlik Kurumundan alacaklı olarak görünse de, 3 nolu işyerinden kaynaklanan 1,15 TL sigorta prim borcundan ve 4 nolu işyerinden kaynaklanan 5,00 TL işsizlik sigortası prim borcundan dolayı, ihalelere katılmak üzere düzenlenen borcu yoktur belgesini internet üzerinden alması mümkün olamayacak ve “Borcu vardır.” şeklinde yazı alacaktır.
Bu bağlamda, aktivasyon başvurusunda bulunmuş ancak işyeri bazında, sigorta primi ve işsizlik sigortası primi borç türü yönünden yasal ödeme süresi geçmiş borç aslı 1,00 TL’nin üzerinde olan işyeri işverenleri ile borçları 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine istinaden tecil ve taksitlendirilmiş ya da çeşitli Kanunlar gereğince yeniden yapılandırılmış olan işyeri işverenleri, kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olmadığına ilişkin yazıları işyerlerinin işlem gördüğü Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünden/Sosyal Güvenlik Merkezinden alabileceklerdir.
Diğer taraftan, borçları 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine istinaden tecil ve taksitlendirilmiş veya çeşitli Kanunlar gereğince yeniden yapılandırılmış olan işverenlerin, ödeme vadesi geçtiği halde ödenmemiş veya eksik ödenmiş taksitleri ile tecil ve taksitlendirme ya da yapılandırma kapsamına girmeyen borçlarının toplamının, Kamu İhale Genel Tebliğinde belirtilen limitlerin altında olması ve taksitlendirme yada yapılandırma işlemlerinin devam ediyor olması (bozulmamış olması) kaydıyla , kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borçlarının olmadığı kabul edilmektedir.
III-5510 SAYILI KANUNUN 90 INCI MADDESİNİN İKİNCİ FIKRASI UYARINCA DÜZENLENEN HAK EDİŞ ÖDEMESİNE ESAS YAZILAR
1- Sorgulama esasları
5510 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesinin ikinci fıkrasında, “İşverenlerin hakedişleri, Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması kaydıyla ödenir.” hükmü yer almaktadır.
Hak ediş ödemelerine esas yazıların düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar ise, Sosyal Güvenlik Kurumunca hazırlanan 2008/88 sayılı Genelgede açıklanmıştır.
Anılan Genelgede yapılan açıklamalara göre, ihale yoluyla yaptırılan işleri üstlenenlere yapılacak her hak ediş ödemesinden önce,
– Hizmet alımı ve yapım işleri için, ilgili ihale konusu işyerinin ,
– İhale suretiyle piyasadan hazır halde alınıp satılan mal teslim işleri için, işverenin merkez adresinin bağlı bulunduğu Ünitede işlem gören tüm işyerlerinin,
yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi ve idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları sorgulanacaktır.
Dolayısıyla, hak ediş ödemeleri sırasında, işverenin gerçek kişi olması halinde, kendi sigortalılığından kaynaklanan (5510/4-b kapsamında) prim borcunun olup olmadığı sorgulanmamaktadır.
2- Yazıların alınma usul ve esasları
Hak ediş ödemelerine esas olmak üzere yasal ödeme süresi geçmiş borcun bulunup bulunmadığına ilişkin yazıların, e-Borcu Yoktur uygulamasından alınması mümkün bulunmamaktadır.
Ancak, her hak ediş ödenmesinden önce, idareler tarafından, işverenlerin yasal ödeme süresi geçmiş borçlarının olup olmadığı hususu, “İdarelerce e-Borç Sorgulama” programları vasıtasıyla sorgulanabilmektedir.
Hal böyle olmakla birlikte, “İdarelerce e-Borç Sorgulama” programları vasıtasıyla yapılan sorgulamalar sonucunda, bir önceki ayda, hak edişten yapılan kesinti tutarının Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünce/Sosyal Güvenlik Merkezince müfredat kartına aktarılmamış olduğu durumlarda veya hatalı borç kayıtları dolayısıyla, gerçekte borcu olmadığı halde borçlu olduğu bildirilen işyerleri için, idarelerin, ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezi ile temasa geçerek yasal ödeme süresi geçmiş borcun olup olmadığının yazı ile bildirilmesini talep etmeleri gerekmektedir.
Sözkonusu program vasıtasıyla yapılan sorgulamalar sonucunda, yalnızca hak ediş ödemelerinin yapılması mümkün olup, ihalelere katılacak isteklilerin veya devlet yardımı, teşvik ve desteklerden yararlanacak olan işverenlerin yasal ödeme süresi geçmiş borçlarının olup olmadığının bahse konu program vasıtasıyla sorgulanması mümkün bulunmamaktadır.
Diğer taraftan, hak edişlerin ödenmesinden önce, işverenlerin yasal ödeme süresi
geçmiş borçlarının bulunduğunun anlaşılması halinde, bu borçlar, idarelerce ilgililerin hak edişinden kesilerek Sosyal Güvenlik Kurumuna aktarılması halinde, bakiye hak ediş tutarları ilgililere iade edilebilmektedir.
IV-5510 SAYILI KANUNUN 90 INCI MADDESİNİN ALTINCI FIKRASI UYARINCA, DEVLET YARDIMI, TEŞVİK VE DESTEKLERDEN YARARLANMAK AMACIYLA DÜZENLENEN YAZILAR
1- Sorgulama esasları
5510 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesinin altıncı fıkrasına göre, devlet yardımı, teşvik ve desteklerden yararlanabilmek için, devlet yardımı, teşvik ve desteklerin (daha önce başlayıp devam eden nakdi olmayanlar hariç) verilmesinden önce, işverenlerden Sosyal Güvenlik Kurumuna yasal ödeme süresi geçmiş prim ve idari para cezası borçlarının bulunmadığına veya tecil ve taksitlendirildiğine ya da yapılandırıldığına dair belge ve bilgilerin istenilmesi zorunludur.
Anılan kanun hükmüne göre, devlet yardımı, teşvik ve desteklerin verilmesinden önce, işverenin Türkiye genelinde kendi adına tescil edilmiş işyerleri ile ortak, üst düzey yönetici, işveren vekili ve aracı olarak işlem gördüğü işyerlerinden, işverenin gerçek kişi olması halinde, ayrıca kendi sigortalılığından kaynaklanan (5510/4-b kapsamındaki) yasal ödeme süresi geçmiş prim borçlarının olup olmadığı sorgulanmaktadır.
Diğer taraftan, İşverenlere Verilen Devlet Yardımı, Teşvik Ve Desteklerde Sosyal Güvenlik Kurumundan Alınacak Borcu Yoktur Belgesinin Düzenlenmesine İlişkin Usul Ve Esaslara Dair Tebliğde, işverenlere verilecek devlet yardımı, teşvik ve desteklerde, Türkiye genelinde, yazının verildiği tarih itibarıyla toplamı 16 yaşından büyük işçiler için belirlenen aylık asgari ücretin brüt tutarından fazla olan muaccel sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası ile bunlara bağlı gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarının dikkate alınacağı öngörülmüştür.
Dolayısıyla, kapsama giren borçlarının toplamı asgari ücretin altında olan işverenler sözkonusu yardım, teşvik ve desteklerden yararlanabileceklerdir.
2- Yazıların alınma usul ve esasları
Devlet yardımı teşvik ve desteklerden yararlanmak amacıyla, Hazine Müsteşarlığına, KOSGEB’e ve TUBİTAK’a ibraz edilmek üzere düzenlenen yazılar, işyerlerinin işlem gördüğü Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinden/Sosyal Güvenlik Merkezlerinden alınabildiği gibi, aktivasyon işlemi yapılmış işyeri işverenlerince e-Borcu Yoktur uygulamasından da alınabilmektedir.
Diğer taraftan, Sosyal Güvenlik Kurumunca, Kanunun 90 ıncı maddesinde sayılan kurum ve kuruluşlara verilen yetki çerçevesinde, “Türkiye Geneli İşveren Borç Sorgulama” programı vasıtasıyla e-Borcu aktivasyon işlemini gerçekleştirmiş gerçek kişi işverenlerin TC kimlik numarası, tüzel kişi işverenlerin ise vergi kimlik numarası girilmek suretiyle Türkiye genelinde kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu olup olmadığı sorgulanarak, bahse konu yazıların internet üzerinden alınması da mümkün bulunmaktadır.
V- 1 SERİ NO’LU GÜMRÜK GENEL TEBLİĞİ UYARINCA, ‘ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜ BELGESİ’ ALMAK AMACIYLA DÜZENLENEN YAZILAR
1- Sorgulama esasları
Onaylanmış Kişi Statüsü Belgesi almak için sosyal güvenlik prim borcu olup olmadığının Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüklerine bildirilmesi amacıyla yapılan müracaatlar üzerine, işverenin Türkiye genelinde kendi adına tescil edilmiş işyerleri ile ortak, üst düzey yönetici, işveren vekili ve aracı olarak işlem gördüğü işyerlerinden kaynaklanan yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi ve işsizlik sigortası prim borçları, gerçek kişi olması halinde, ayrıca kendi sigortalılığından kaynaklanan (5510/4-b kapsamındaki) yasal ödeme süresi geçmiş prim borçları sorgulanmaktadır.
Diğer taraftan, 1 Seri No’lu Gümrük Genel Tebliği uyarınca Onaylanmış Kişi Statüsü Belgesi almak için sosyal güvenlik prim borcu olmadığının yanı sıra çalıştırılan sigortalı sayısının da belgelenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, çalıştırılan sigortalı sayısı, Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüklerine resmi bir yazı ile bildirilebileceği gibi, sigortalı sayısının tespitine esas alınacak ayda iptal nitelikte aylık prim ve hizmet belgesi verilmemiş olması ve ilgili aydaki asıl ve ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerine ilişkin tahakkuk fişlerinin başvuru formuna eklenmiş olması kaydıyla, söz konusu tahakkuk fişlerinin, doğruluğu kontrol edildikten sonra Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğündeki/Sosyal Güvenlik Merkezindeki ilgili Servis Şefi ve Müdür Yardımcısı tarafından imzalanıp onaylanarak Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüklerine ibraz edilmesi de mümkün bulunmaktadır.
4.2- Yazıların alınma usul ve esasları
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi almak amacıyla sosyal güvenlik prim borcu olmadığına ilişkin yazılar, işyerlerinin işlem gördüğü Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinden/Sosyal Güvenlik Merkezlerinden alınabildiği gibi, e-Borcu yoktur uygulamalarında mevcut “Türkiye Genelindeki Sorgulama Sonucu e-Borcu Yoktur Belgesi” seçeneği vasıtasıyla da alınabilmektedir.
VI- SONUÇ
Sosyal Güvenlik Kurumunca, yasal ödeme süresi geçmiş borcun olup olmadığına ilişkin yazıların düzenlenmesi sırasında,
– Bazı yazılar için işyeri bazında borç sorgulaması yapılırken, bazı yazılar için işverenin Türkiye genelinde kendi adına tescil edilmiş işyerleri ile ortak, üst düzey yönetici, işveren vekili ve aracı olarak işlem gördüğü işyerlerinden kaynaklanan borçları sorgulanmakta,
-Bazı yazılar için yalnızca sigorta primi ve işsizlik sigortası primi borçları sorgulanırken, bazı yazılar için sigorta primi ve işsizlik sigortası priminin yanı sıra idari para cezası borçları da sorgulanmakta,
– Bazı yazılar elektronik ortamda alınabilirken, bazı yazılar için Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne/Sosyal Güvenlik Merkezine müracaat edilmesi gerekmektedir.
