Bilgili Denetim Denetim Güven İster
I- Giriş:
Evlilik, toplumun en küçük birimi olan ailenin oluşması için atılan ilk adımdır. Ancak günümüzde bu mutlu olayın gerçekleştirilmesi parasal açıdan ailelere yük getirebilmektedir. Bu çerçevede daha önceden babası vefat etmiş olan ve babasından yetim aylığı almakta olan kız çocuklarına Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetim aylıklarının kesilmesi ve özellikle evliliklerine destek olmak amacıyla halk arasında “Çeyiz Parası” olarak bilinen evlenme yardımı yapılmaktadır. Sosyal güvenlik reformu kapsamında 01.10.2008 tarihi itibariyle yürürlülüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ndan önce sosyal güvenlik kurumları arasında uygulama bütünlüğü yoktu ve bu durum haksızlığa neden olmaktaydı. Konuyla ilgili en çok merak edilen ve en önemli husus yetim kız çocuğuna verilen evlenme yardımının dul eş tarafından alınan ölüm aylığından kesilip kesilmeyeceğidir. Makalemizde öncelikle sosyal güvenlik reform öncesi sosyal güvenlik kurumlarının evlenme yardım uygulamalarından bahsettikten sonra yetim kız çocuğuna verilen evlenme yardımının dul eş tarafından alınan ölüm aylığından kesilip kesilmeyeceği açıklamaya çalışcağız.
II- Reform öncesi evlenme yardımı uygulaması
a) Sosyal Sigortalar Kurumu Kapsamındaki Evlenme Yardımı
01.10.2008 tarihinden önce evlilik yardımı506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamanda sigortalının ölümünden dolayı aylık ve gelir almakta olan hak sahibi kız çocuklarına evlenmeleri halinde bir defaya mahsus olmak üzere aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarı evlenme yardımı olarak verilmekteydi. Ayrıca iki yıl içerisinde meydana gelen boşanma veya dul kalma halinde bu süre için tekrar aylık veya gelir ödenmemekteydi.
b) Bağ-Kur Kapsamındaki Evlenme Yardımı:
Bağ-Kur kapsamındaki sigortalılar için ilgili kanunlarda evlenme yardımı ödenmesi yönünde herhangi bir hüküm bulunmadığı için, vefat eden Bağ-Kur kapsamındaki sigortalıların yetim aylığı almakta olan kız çocuklarına çeyiz parası ödenmemekteydi.
c) Emekli Sandığı Kapsamındaki Evlenme Yardımı
Sosyal güvenlik reformu öncesinde Emekli Sandığı kapsamında, eş veya çocuklarından dolayı dul ve yetim aylığı alan eş, kız çocuk ve anaya evlenmeleri durumunda bir defaya mahsus olarak almakta oldukları aylığın 12 katı tutarında evlenme ikramiyesi ödenmekteydi.
Bunlardan evlenme tarihinden itibaren oniki aydan önce boşananlarla evliliğin butlanına veya feshine karar verilenlere yeniden aylık bağlanması halinde, ödenmiş bulunan evlilik ikramiyesinin oniki aydan eksik süreye ait kısmı tahsil edilinceye kadar aylıkları ödenmemekteydi.
III- Reform sonrası evlenme yardımı uygulaması
Genel olarak baktığımızda Sosyal güvenlik reformundan önce sosyal güvenlik kuruluşları arasında farklılıklar mevcuttu. Emekli Sandığı kapsamında çalışanlara 12 aylık evlenme yardımı yetim kız çocuğu ve anaya verilirken SSK kapsamında dul ve yetim aylığı alanlar arasında evlenmeleri halinde sadece yetim kız çocukları evlenme yardımı alabilmekteydi. Diğer taraftan emekli sandığı kapsamındakiler evlenme yardımı 12 aylık tutarında, SSK kapsamındakiler 24 aylık evlenme yardımı almaktayken Bağ-Kur kapsamındakiler ise herhangi bir evlenme yardımı alamamaktaydı.
Sosyal güvenlik reformu kapsamında yürürlülüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık SigortasıKanunu ile sosyal güvenlik kurumları tek çatı altında toplanarak uyguma yönüyle de norm ve standart birliği amaçlanmıştır. Bu doğrultuda 5510 sayılı kanunda eski adlarıyla SSK’lı, Bağ-Kur’lu sigortalılar ve Emekli Sandığı iştirakçileri aynı kanun hükmüne tabi olmuştur.
Buna göre evlenmeleri nedeniyle, gelir veya aylıklarının kesilmesi gereken kız çocuklarına evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde almakta oldukları aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenir. Evlenme ödeneği alan hak sahibinin aylığının kesildiği tarihten itibaren iki yıl içerisinde yeniden hak sahibi olması halinde, iki yıllık sürenin sonuna kadar gelir veya aylık bağlanmaz, bu durumda olanlar sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık alan kişiler kapsamında değerlendirilerek genel sağlık sigortalısı sayılmaktadır.
Diğer taraftan reform öncesi evlenme yardımı olanağı olmayan Bağ-Kur kapsamındaki sigortalılardan ölüm tarihi 5510 sayılı Kanun’un yürürlülüğe girdiği 1 Ekim 2008 tarihinden önce olanların, hak sahibi kız çocuklarının Kanun’un yürürlük tarihinden sonra evlenmeleri halinde, yine evlenme ödeneği verilmektedir[1].
Yetim aylığı alan kız çocuğunun aylığının evlenme nedeniyle kesilmesi durumlarında çeyiz yardımı verilmektedir. Yani aylığın evlilikten önce herhangi bir nedenle kesilmemesi ve devam etmesi gerekir. Bunun dışında çeyiz yardımını aldıktan sonra isterse bir ay sonra bile sigortalı olarak bir işte çalışsa dahi, verilen çeyiz yardımı geri alınmaz. Çeyiz yardımında evlilikten sonraki değil, evlenmeden önceki çeyiz yardımı almak için gerekli şartların taşınıyor olması önemlidir.
IV- Evlenme Yardımının Dul Eş Tarafından Alınan Ölüm Aylığından Kesilir mi?
Öncelikle belirtilmesi gereken husus şu ki; evlilik yardımının alınabilmesi için başvuru mutlaka nikâhın resmi kayıtlara intikal ettiği tarihten sonra olmak zorundadır. Nikâhtan sonra olmak üzere her zaman için evlilik yardımı parası almak üzere başvuruda bulunulabilir. Nitekim kısa vadeli sigorta kollarından ve ölüm sigortasından kazanılan diğer haklar, hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıl içinde istenmezse düşmektedir.[2]Böylece evlenme yardımı beş yıl içinde istenmediği takdirde bu hak ortadan kalkmaktadır.
Yetim aylığı almakta olan kız çocuğu, Türk Medeni Kanunu kapsamında resmi nikah memuru karşısında evlendikten sonra evlenme yardımı alabilmektedir. Evlenen yetim kız çocuğu evlenme yardımı almak için Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurmak istediğinde akla gelen soru “24 aylık evlenme yardımını toplu olarak evlenme yardımı altında almak istediğimde alacağım para yetim aylığı alan diğer kız kardeşlerimden ve/veya annemden kesilecek mi?
Evlenme ödeneği verilmesi halinde, diğer hak sahiplerinin aylık veya gelirleri evlenme ödeneği verilen sürenin bitimini takip eden ödeme döneminden itibaren yeniden belirlenmektedir. Konuyu bir örnek ile açıklayarak gerekirse;
Örnek: 5510 sayılı Kanunun 4-b kapsamındaki (eski adıyla Bağ-Kur’lu) erkek sigortalı 24.01.2008 tarihinde vefat etmiştir. Ölüm tarihi itibariyle geride kalan eş ve kız çocuğuna dul aylığı ve yetim aylığı bağlanmıştır. Dul eş 750,00-TL, yetim kız çocuğu 250,00-TL aylık almaktadırlar. Daha sonra 01.04.2009 tarihinde yetim kız çocuğu evlenmiştir.
Bu durumda yetim kız çocuğu ne kadar evlenme yardımı alabilecek, yetim kız çocuğu evlenme yardımı aldığında, dul eşin aylığında değişiklik olacak mı?
Örneğimizdeki kız çocuğu 01.10.2008 tarihinden sonra evlendiğinden vefat eden baba Bağ-kur’lu olmasına rağmen evlenme yardımı alabilecektir. Nitekim 5510 sayılı Kanunun yürürlülüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden önce evlenmiş olsaydı, evlenme yardımı alamayacaktı. 01.04.2009 tarihinde evlenen yetim kız çocuğu, evlenme yardımı olarak 24 aylık dönemi toplu olarak almaktadır. Diğer bir ifade ile evlendikten sonra Soysal Güvenlik Kurumu’na evlilik yardımı almak üzere başvuran yetim kız çocuğu, 6.000,00-TL para alacaktır. Evlilik yardımı alan kız çocuğu, 24 aylık dönemde boşanması halinde, evlilik yardımının alındığı tarihten 24 ay geçmeden yeniden aylığa hak kazanamayacaktır. Ayrıca evlenen kız çocuğunun 24 aylık dönemde boşanması halinde sağlık yardımlarından genel sağlık sigortası kapsamında yararlanabilecektir.
Örnek ile ilgili ikinci konu ise, dul eşin aylığında artış olup olmayacağıdır. Örneğimizde kız çocuğu 01.04.2009 tarihinde evlenmiş ve yetim aylığının iki yıllık tutarı olan 6.000,00-TL’yi evlenme yardımı olarak almıştır. Bu doğrultuda geride kalan dul eşin yeniden maaş artışı 01.04.2011 tarihi itibariyle olacaktır. Şayet yetim kız çocuğu evlenme yardımı almamış olsaydı, geride kalan dul eşin maaşı hemen (01.04.2009 tarihi itibariyle) kesilen miktar kadar artacaktı.
Örneğimize bu hali ile bakıldığında yetim kız çocuğunun evlenme yardımı dul eşin maaşından kesilmemektedir. Ancak konuya farklı açılardan baktığımızda; yetim kız çocuğu evlenme yardımı almadığında dul eşin maaşı hemen artmakta, evlenme yardımı alındığında 24 ay boyunca dul eşin maaşında artış olmamakta, söz konusu durumdan da evlenme yardımının avans niteliğinde bir ödeme olduğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan evlilik döneminde evlenen çiftin para ihtiyacı olmaktadır. Yetim kız çocuğu, dul eş ile birlikte yaşadığı dönemde yetim aylığını annesi ile paylaştığı uygulamada sıkça karşılaşılmaktadır. Bu çerçeveden bakıldığında geride kalan dul eşin –herhangi bir işte çalışmıyorsa- evlenen çiftten daha fazla ihtiyacı olabilmekte, bunu gören evlenen kız çocuğu evlenme yardımı almamaktadır.
V- Sonuç:
Sosyal güvenlik reformu kapsamında yürürlülüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık SigortasıKanunundan önce Emekli Sandığı kapsamında çalışanlara 12 aylık evlenme yardımı kız çocuğu ve anaya, SSK kapsamında dul ve yetim aylığı alanlar arasında evlenmeleri halinde sadece yetim kız çocuklarına 24 aylık evlenme yardımı alabilmekte iken Bağ-Kur kapsamındakiler ise herhangi bir evlenme yardımı alamamaktaydı.
5510 sayılı Kanunun 01.10.2008 tarihinde yürürlülüğe girmesiyle evlenmeleri nedeniyle, gelir veya aylıklarının kesilmesi gereken kız çocuklarına talepte bulunmaları halinde, almakta oldukları aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenmektedir. Ancak bu iki yıllık dönemde dul eşin maaşında -evlenme yardımı alınmadığında- yapılacak artış, evlenme yardımı alındığında yapılmamaktadır. Bu haliyle evlenme yardımının bir çeşit avans niteliğinde ödeme olduğu, evlenen yetim kız çocuklarının geride kalan annelerinin iki yıl boyunca maaş artışı olmayacağını göz önünde bulundurarak karar vermelerinin kendileri için faydalı olacağı düşüncesindeyiz.
