Bilgili Denetim Denetim Güven İster
1. Giriş:
Sosyal güvenlik kurumlarını birleştiren 5502 sayılı Kanundan sonra T.C. Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur mevzuatlarını birleştiren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu yürürlüğe girmiş bulunuyor. Her üç kurumda geçerli uygulamaları kısmen birleştiren bu yeni yasa bir de önemli ve alışık olunmayan bir uygulamayı daha getiriyor: Genel Sağlık Sigortası. Ekmek-su gibi bir ihtiyaç olduğu izahtan vareste olan sosyal güvencenin önemi yeni yeni kavranırken Genel Sağlık Sigortası (GSS) da henüz vatandaşlarımızın geneli tarafından kavranmış değil. Herkes ucundan kıyısından sigortalılığa adım atmış olsa bile bu yeni uygulamanın ne getirdiğinden bihaber bulunuyor. Biz de bu yazımızda Genel Sağlık Sigortasının önemli noktalarını vurgulayarak değinmeye çalışacağız. 2. Genel Sağlık Sigortalılığı ve Yalnızca GSS Primi Ödeyenler
Gerek kamu işçisi veya memuru, gerek özel sektör çalışanı ve gerekse bağımsız çalışanlarla isteğe bağlı sigortalılar doğrudan genel sağlık sigortalısı (GSS’li) oluyor. Bunlara ek olarak sosyal güvenlik kurumlarından aylık ve gelir alanlar, köy korucuları, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nca koruma, bakım ve rehabilitasyonu ücretsiz görülenler, 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler, 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler, Harp malûllüğü aylığı alan kişiler, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alan kişiler, vatansız ve sığınmacılar, işsizlik ödeneği alanlar, Dünya Olimpiyat ve Avrupa Şampiyonluğu kazanmış sporcular, aile içindeki birey başına aylık gelirleri asgari ücretin üçte birinden az olanlar GSS’li sayılıyor. Bunlar primleri işverenlerince veya aylık aldıkları kurumca sağlanan genel sağlık sigortalılığı için cebinden prim ödemeyecek GSS’liler olmaktadırlar.
Ancak durumları bunlara uymayanlar da var ki onlar da Genel Sağlık Sigortası kapsamından faydalanmak istiyorlarsa GSS primi ödemek zorunda bulunmaktalar. Yani bu tür bir bağlantısı olmayan ve başka bir ülkede sağlık sigortasından da faydalanma hakkı bulunmayan vatandaşlar, 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin iki katı üzerinden aylık yüzde 12 oranında GSS primini muntazaman ödeyerek ancak GSS’den yararlanabilecekler. Aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarının, asgari ücretin üçte birinden az olduğu iddiasıyla bedelsiz GSS’li olmak isteyenlerle, yeşil kart almak amacıyla müracaat eden kişilerin GSS primine esas matrahları sabit olarak asgari ücret olmayacak. Bu kişilerin GSS primi matrahları SGK’nın veya Yeşil kart verecek birimin tespit edeceği aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarına göre bu gelirleri; •Asgari ücretin üçte biri ila asgari ücret arası kadar olan ana-babalar asgari ücretin üçte birinin yüzde 12’si kadar (638,70 x 1/3 x 0,12 = 25,55 YTL) ; •Asgari ücretle asgari ücretin iki katı kadar olan aileler asgari ücretin yüzde 12’si kadar; (638,70 x 0,12 = 76,64 YTL) •Asgari ücretin iki katından çok geliri bulunan aileler asgari ücretin iki katının yüzde 12 ‘si kadar (638,70 x 2 x 0,12 = 153,29 YTL) GSS primi ödeyecekler.
Ancak bu gelir beyan esaslı değil, harcama esaslı olarak saptanacağından örneğin aylık muntazaman bir geliri olmasa bile zorunlu giderleri için birikimlerinden yararlanarak 900 YTL harcamada bulunan aile için de ‘Aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarının, asgari ücretin üçte birinden fazla olduğu” gerekçesiyle GSS primi kendilerince ödenmesi gerekecek. 2.1. Sadece GSS Primi Ödeyeceklerin GSS’lilik Başlangıcı
SGK’ya verecekleri GSS giriş bildirgelerine göre tescil edilecek bu kişilerin genel sağlık sigortalılıkları 01.10.2010 tarihine kadar başvurdukları tarihten başlayacak. Bu süre içinde GSS’li sayılanlardan; sağlık hizmet sunucusuna başvuranlarla tescil talebi olmadığı halde 18 yaşından küçük çocukları sağlık hizmetlerinden yararlandırılanlar geçici olarak tescil kütüklerine kaydedilecekler. Bunların GSS’ye tescilleri SGK’ya başvuru tarihi itibarıyla yapılacak. Yalnızca GSS’ye tabi olanlar için aylık prim ve hizmet belgesi alınmayacak. GSS priminin alınmasına esas tahakkuk işlemi, SGK’ca oluşturulacak. Bu şekilde GSS’li sayılanlardan 01.10.2010 tarihine kadar SGK’ca re’sen tescili yapılanların sigortalılıkları tescil edildikleri tarihten, re’sen tescil edilemeyenlerin genel sağlık sigortalılıkları ise müracaat tarihlerinden başlayacak. 3. Son Bir Yılda 30 Gün Prim Şartı
4/a sigortalıları (SSK), 4/b (Bağ-Kur), isteğe bağlı sigortalılar ve GSS’ye devrinden sonra 4/c sigortalılarının (Memurların), yalnızca GSS’li olanların gerek kendileri gerekse bakmakla yükümlü oldukları kişilerin genel sağlık sigortalısı hak sahipliği için son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısı bulunması gerekiyor. Genel sağlık sigortalısı sayılanların; •Askerlikte geçen hizmet süresi, •Hükümlülükle sonuçlanmayan tutuklulukta geçen süre, •İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortalarından geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalının iş göremediği süre, •Sigortalının greve iştirak etmesi veya işverenin lokavt yapması hallerinde geçen süre, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası primi ödeme gün sayısı hesabında dikkate alınmıyor. 3.1. 30 Gün Gerek Şart Ama Yeter Şart Değil
5510 sayılı Yasanın 67/a maddesi gereği “60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (c) ve (f) bendi hariç diğer bentleri gereği genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısının olması” şartından da görüleceği üzere 4/a sigortalıları, 4/b sigortalıları GSS kapsamına alındıktan sonra 4/c sigortalıları ve isteğe bağlı sigortalılarla yalnızca GSS primi ödeyen sigortalılar için son bir yılda 30 gün prim olması şartı aranıyor. Bu şart gerek şart olmakla beraber yeter şart değildir. Zira parça bölük ödenmiş GSS primiyle GSS’den yararlanılmaz.
Zira 5510 sayılı Kanunun 88 nci maddesi ve 28.08.2008 tarih ve 26981 sayılı RG’de yayımlanan Genel Sağlık Sigortası Yönetmeliğinin 15 inci maddesinde açıkça 4/a sigortalısı (SSK) olarak “4857 sayılı Kanunun 13 ve 14 üncü maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinde ay içinde 30 günden az çalışan sigortalılar için eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerinin 30 güne tamamlanması zorunludur” denmektedir.
Bu durumda olan sigortalıların eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primleri ya “SGK’ca tespit edilecek aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı, asgari ücretin üçte birinden az olan vatandaşlar” kapsamında veya “Yalnızca GSS primi ödeyen vatandaşlar” kapsamında ödenebilecek. Bu bakımdan kısmi çalıştıkları için bir aydan az prim yatırdığınız işçileriniz kalan sürenin GSS primini veya isteğe bağlı primini yatırarak 30 güne tamamlamazlarsa sırf son bir yıl içindeki prim sayısına bakılmak suretiyle genel sağlık sigortasından yararlandırılmayacaklar.
4. Genel Sağlık Sigortalılığı Sona Erer mi?
Genel sağlık sigortalılarının bu sigortalılıkları; sosyal güvenlik sözleşmesi hükümleri saklı kalmak şartıyla yerleşim yerinin Türkiye dışına taşındığı tarihten veya genel sağlık sigortalısının ölüm tarihinden itibaren sona erecek. Genel sağlık sigortalılarından; •Harcamaları, taşınır ve taşınmaz malları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak, SGK’ca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit edilecek aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı, asgari ücretin üçte birinden az olan sigortalının aile içindeki gelirinin asgari ücretin üçte birinden fazla olduğu tarihten, •Vatansızlar ve sığınmacılar, bu statülerini kaybettikleri tarihten,
•Çalışan olmayan sigortalılardan; ?1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler, ?24/2/1968 tarihli ve 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şeref aylığı alan kişiler, ?28/5/1986 tarihli ve 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler, ?3/11/1980 tarihli ve 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler, ?Harp malûllüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlar, ?18/3/1924 tarihli ve 442 sayılı Köy Kanununun 74 üncü maddesinin ikinci fıkrasına göre görevlendirilen kişiler ile aynı Kanunun ek 16 ncı maddesine göre aylık alan kişiler, ?11/10/1983 tarihli ve 2913 sayılı Dünya Olimpiyat ve Avrupa Şampiyonluğu Kazanmış Sporculara ve Bunların Ailelerine Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,
aylık alma haklarını kaybettikleri tarihten, •Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nca korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler koruma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz yararlanma hakkının kaybedildiği veya anasız babasız çocukların 18 yaşını doldurdukları tarihten, •Köy koruculuğu ve geçici köy koruculuğu görevinin sona erdiği tarihten, •Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişiler oturma izinlerinin sona erdiği veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olduğu tarihten, •4447 sayılı Kanun gereğince işsizlik ödeneği ve ilgili kanunları gereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılanlar işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneğinin kesildiği tarihten, •5510 sayılı Kanun veya 5510 sayılı Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık alan kişiler gelir ve aylık alanlar, gelir ve aylık alma haklarını kaybettikleri tarihten, •Yalnızca GSS primi ödeyenler doğrudan GSS’li olmalarına neden olacak kapsama girdikleri tarihten, itibaren genel sağlık sigortalılıkları sona erecek. Özelleştirme nedeniyle iş kaybı tazminatı alanların GSS’lilikleri iş kaybı tazminatı ödemesinin bittiği tarihten itibaren genel sağlık sigortalılıkları sona erecek. Ancak bütün bu sona ermelerden sonra ölmedikten, tutuklu-hükümlü veya milletvekili veyahut asker olmadıktan veya bir başka ülkeye göç etmedikten sonra bir diğer GSS’lilik başlamış olacaktır. 5. GSS’lilik Geçişlerinde Yükümlülük
Genel sağlık sigortalılığı kaynağı değişse bile bireyler için devam edeceğini belirttik.
Yerleşim yeri Türkiye’de olan kişilerden; · 4/a ve 4/c sigortalılarıyla isteğe bağlı veya çalışan olsun 4/b sigortalıları, · Aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı, asgari ücretin üçte birinden az olan olduğu SGK’ca saptanan vatandaşlar, · Vatansızlar ve sığınmacılar, · 2022 sayılı Kanuna göre 65 yaş ve özürlü aylığı alan kişiler, · Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nca korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler, · Köy korucuları, · İşsizlik ödeneği ve ilgili kanunları gereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan kişiler, · Dul, yetim aylığı veya geliri alan kişiler, Doğrudan GSS’li olmalarına neden olan bu durumları sona erdiğinde GSS’den yararlanmaya devam edebilmek amacıyla en geç bir ay içinde SGK’ya başvurmak zorunda bulunuyorlar. Bu kişilerin sadece GSS primi ödemek suretiyle uygulanacak genel sağlık sigortalılıkları, durumlarında değişiklik olduğu tarihten başlayacak.
Aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı, asgari ücretin üçte birinden az olan olduğu SGK’ca saptandığı için primi Devletçe karşılanarak GSS’den yararlandırılacak vatandaşlar bu niteliğin yitirilmesi halinde yalnızca GSS primi ödeyerek GSS’li sayılmaya başlayacak. Tersi durumunda da GSS primini Devletin ödediği kişiler kapsamına kaydı yapılması gerekiyor.
6. İşten Ayrıldıktan Sonra Sağlık Yardımından Yararlanma Süresi
Çalışmaları nedeniyle zorunlu olarak 4/a sigortalısı olanlar, 4/b sigortalısı olanlar ve 4/c sigortalısı olanların sigortalılık niteliğini yitirildikleri tarihi izleyen 10 uncu günden, diğer GSS’lilerin ise sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten itibaren genel sağlık sigortalılıkları sona erecek. Ancak işsizlik ödeneğine müstehak iseler işsilik ödeneği aldıkları süre zarfında ücret ödemeden GSS’den istifade etmeye devam edebilecekler. Ancak bu kişiler, sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten geriye doğru bir yıl içinde doksan günlük zorunlu sigortalılıkları varsa, sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten itibaren 90 gün süreyle zorunlu sigortalılıklarından sonraki genel sağlık sigortalılıklarından dolayı prim borcu olup olmadığına bakılmaksızın bakmakla yükümlü olduğu kişiler dâhil sağlık hizmetlerinden yararlandırılmaya devam edebilecekler. 7. Sonuç
Uygula maya konulmasına rağmen henüz yeterince tanınmayan genel sağlık sigortalılığına ilişkin doğrudan bir aydınlatmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Kamuoyuna yetkililerce verilen bilgiler sığ ve yüzeysel kalmaktadır. Çok önemli olan ve getirdikleri-götürdükleri anlaşılıncaya kadar hayli mesafe kat edilmiş olacak bu uygulamada vatandaşlarımız hak ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirmeden uzak bulunmaktadırlar. Gerçi bu kadar yeni bir kavramın birdenbire herkes tarafından bilinivermesini beklemek de doğru sayılmamalıdır.
Bu bağlamda ülkemiz sosyal güvenlik sisteminde sigortacılıktan sağlık sektörüne büyük bir kaymayı getiren genel sağlık sigortası konusunda bu eksik misyonun tamamlanması vatandaşlarımızın yararına olacaktır.
Bilinmesi gereken ilk nokta yeni sistemin herkesin bir şekilde genel sağlık sigortalısı veya bakmakla yükümlü olunan aile ferdi olacağını öngörmesi, sistemini ve geçişlerini bu ana omurga üzerine konuşlandırmasıdır. Birey çalışmasa, isteğe bağlı sigortalı olmasa, sosyal güvenlik kurumlarından aylık veya gelir almıyor olsa, köy korucusu, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nca koruma, bakım ve rehabilitasyonu ücretsiz görülen kişi, 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişi, 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişi, Harp malûllüğü aylığı alan kişiler, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alan kişi, vatansız ve sığınmacı, işsizlik ödeneği alan kişi, Dünya Olimpiyat ve Avrupa Şampiyonluğu kazanmış sporcu olmasa bile genel sağlık sigortasından yararlanabilmek için GSS primi ödemek zorunda olacak, ya da asgari ücretin üçte birinden az geliri olan bir ailede yaşadığını ispatlayarak Devlet tarafından GSS priminin karşılanmasını sağlayacaktır. Aksi halde genel sağlık sigortası kapsamı dışına çıkabilmesi için ölmesi, yurtdışına yerleşmesi, tutuklu veya hükümlü olması veyahut milletvekili olmasına bağlı olacaktır.
