Bilgili Denetim Denetim Güven İster
I.GİRİŞ
5510 sayılı yasanın 4. maddesinde kimlerin sigortalı olacağı belirilmiştir. Maddeye göre, bir hizmet akdine istinaden bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılanlar 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında, bağımsız olarak kendi nam ve hesabına çalışanlar 4/b (eski adıyla Bağkur) kapsamında, Kamu idarelerinde emeklilik hakkı tanınan vazifelerde çalışanlardan 4/a kapsamındakiler gibi hizmet akdine tabi olmayanlar 4/c (eski ayıyla emekli sandığı) kapsamında sigortalı olarak değerlendirilmektedir.
Uygulamada sıkça rastlanılan bir konu olan hizmet çakışması, aynı anda birden fazla sigortalılık statüsüne tabi olma durumu olarak ifade edilmektedir. Aynı anda birden fazla statüde çalışarak, birden fazla sigortalılık statüsüne tabi olma (hizmetlerin çakışması) durumlarında hangi statüdeki sigortalılığın geçerli olacağı hususu makalemizin konusunu oluşturmaktadır.
II. SİGORTALILIK HALLERİNİN ÇAKIŞMASI DURUMUNDA GEÇERLİ OLAN HİZMETLERİN TESPİT EDİLMESİ
Emeklilik için gerekli prim ödeme gün sayılarının farklı olması, kısa vadeli sigortalardan sağlanan bazı hakların sigortalılık statüsüne göre farklılık göstermesi nedeniyle, hangi statüde sigortalı olunması gerektiği önem arz etmektedir. Uygulamada en çok rastlanılan hizmet çakışması, 4/a (SSK) ve 4/b (Bağkur) hizmetlerinin çakışmasıdır.
Sigortalıların 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmasını gerektirecek şekilde çalışmaları halinde aşağıdaki şekilde işlem yapılır.
1) 4/c kapsamında başlayan sigortalılık önceliklidir.
Sigortalılar, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmaları halinde öncelikle (c) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar.
ÖRNEK – 1 – (X) işyerinde işçi olarak çalışan (K) isimli şahıs 15.01.2010 tarihinde memuriyete başlamıştır. Ancak (X) işyerine memuriyete başladığını haber vermemiş ve vardiyalı olarak çalışan (K) akşam saatlerinde işyerine gelerek çalışmasına 31.03.2010 tarihine kadar devam etmiştir. (X) İşyeri, (K) isimli çalışanının memur olduğundan habersiz olduğundan 4/a kapsamında bildirimlerini yapmaya devam etmiştir. Ancak 15.01.2010 tarihinde 4/c sigortalılığı başladığından ve 4/c kapsamındaki sigortalılık öncelikli olduğundan, 4/a kapsamında 15.01.2010 tarihinden sınra bildirilen hizmetleri geçerli sayılmayacağından iptal edilecektir.
ÖRNEK – 2 – 01.01.2010 tarihinden beri vergi mükellefiyeti dolayısıyla 4/b (bağkur) kapsamında sigortalı olan (Y), 15.09.2010 tarihinde memuriyete başlamıştır. Vergi mükellefiyetini sonlandırması ancak 30.09.2010 tarihinde gerçekleşmiştir. 15.09.2010 tarihinde memuriyete başlaması nedeniyle aynı tarihte 4/c kapsamında sigortalılığı başlamıştır. Vergi mükellefiyeti devam ettiği halde 4/b sigortalılığı 15.09.2010 tarihinden itibaren geçersiz olmuştur..
2) 4/c kapsamında çalışma yoksa, önce başlayan sigortalılık esas alınır.
Sigortalıların 5510 sayılı kanunun 4. maddesinin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerine aynı anda tabi olmalarını gerektirecek çalışmaları varsa, ilk önce başlayan sigortalılık statüsü geçerli olur. Önce başlayan sigortalılık halinin kesintiye uğraması durumunda sonra başlayan çalışmaya göre sigortalılık hali başlatılır.
ÖRNEK – 3 – 01.10.2010 tarihinde 4/a kapsamında çalışmaya başlayan (T), 10.10.2010 tarihinde (M) Ltd. Şti. ne ortak olmuştur. 4/a kapsamındaki sigortalılığı önce başladığından 4/a kapsamındaki sigortalılığı devam edecek, 4/a sigortalılığı kesintiye uğrayıncaya kadar 4/b kapsamında sigortalı olmayacaktır.
ÖRNEK – 4 – 07.05.2010 tarihinde vergi mükellefi olan ve aynı zamanda 4/b sigortalılığı başlayan (D), 12.10.2010 tarihinde hizmet akdine istinaden (H) işyerinde çalışmaya başlamıştır. 4/b sigortalılığı devam ettiğinden 4/a kapsamında sigortalı olmayacaktır. 4/a kapsamında sigortalı olarak bildirilse dahi, bu hizmetler geçersiz olacaktır.
ÖRNEK – 5 – 05.01.2010 tarihinde 4/a kapsamında çalışmaya başlayan sigortalı, 20.01.2010 tarihinde vergi mükellefi olmuştur. Sigortalı aynı anda hem 4/a kapsamında çalışmasına devam etmiş, hem de 4/b kapsamında tescilini yaptırarak 4/b kapsamındaki primlerini ödemiştir. Burada her ne kadar iki sigortalılık statüsü için prim ödemiş olsa da 4/a kapsamında başlayan sigortalılık önce başladığından, 4/a kapsamındaki sigortalılığı geçerli olacaktır. 4/b kapsamındaki sigortalılığı, 4/a kapsamındaki çalışmaları sona erinceye kadar geçerli olmayacaktır. 4/a kapsamındaki çalışmalarının sona erdiği günü takip eden günden itibaren 4/b kapsamında sigortalılığı başlatılacaktır.
3) İsteğe bağlı sigortalılık ile zorunlu sigortalılık çakışırsa, zorunlu sigortalılık hali geçerli olur.
İsteğe bağlı sigortalı olanların, Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek bir çalışmalarının olması halinde, zorunlu sigortalılıkları geçerli olur. Kısmi zamanlı çalışanların, prim ödenmeyen günler için isteğe bağlı sigortalı olma hakları bulunmaktadır.
ÖRNEK – 6 – Bir hizmet akdine istinaden 01.01.2010 tarihinden itibaren tam zamanlı çalışan sigortalının zorunlu sigortalılığı sona ermeden isteğe bağlı sigortalı olması mümkün değildir.
ÖRNEK – 7 – Bir hizmet akdine istinaden 01.03.2010 tarihinden itibaren kısmi zamanlı olarak çalışan ve ayda 15 gün 4/a kapsamında prim ödenen sigortalı, hizmetlerini ayda 30 güne tamamlamak için isteğe bağlı sigortalı olabilecektir.
ÖRNEK – 8 – İsteğe bağlı sigortalılığı devam eden (L) 15.09.2010 tarihinde 4/a kapsamında zorunlu sigortalı olarak çalışmaya başlamıştır. Sigortalı (L) nin isteğe bağlı sigortalılığı, zorunlu sigortalılığın başlamış olması nedeniyle 14.09.2010 tarihinde sona erecektir.
4) 4/b kapsamında sigortalı olması gerekenler kendilerine ait veya ortak oldukları işyerlerinden 4/a kapsamında sigortalı olamazlar.
4/b (Bağkur) kapsamında sigortalı sayılanlar, kendilerine ait veya ortak oldukları şirketlere ait işyerlerinden, 4/a (SSK) kapsamında sigortalı olarak bildirilemezler. 01.10.2008 tarihinden önce ortak oldukları işyerinden yapılan 4/a kapsamındaki bildirimler kesintiye uğrayıncaya kadar geçerli sayılır.
ÖRNEK – 9 – 10.06.2010 tarihinde 4/a kapsamında (Y) ltd. Şti. ne ait işyerinde çalışmaya başlayan sigortalı (S), 23.07.2010 tarihinde bu şirkete ortak olmuştur. Her ne kadar 4/a kapsamındaki sigortalılığı önce başlamış olsa da, ortak olduğu şirketten 4/a kapsamında sigortalı olarak bildirilemeyeceğinden, ortak olduğu tarihten bir gün önce 4/a kapsamındaki sigortalılığı sona erecek ve ortak olduğu tarih itibari ile 4/b kapsamındaki sigortalılığı geçerli olacaktır.
ÖRNEK – 10 – Ortak olduğu işyerinden 05.07.2008 tarihinden itibaren 4/a kapsamında sigortalı olarak bildirilen sigortalı (G) nin, 4/a kapsamındaki sigortalılığı kesintiye uğradığı tarihe kadar geçerli olacaktır. Kesintiye uğradığı tarihten itibaren tekrar kendi ortak olduğu şirkete ait işyerinden 4/a kapsamında sigortalı olarak bildirilemeyecektir.
III. SONUÇ
Yaşamda değişik nedenlerle, farklı statülerde sigortalı olmayı gerektirecek işlerin aynı anda yapıldığı görülmektedir. Gerek kısa vadeli sigortalardan sağlanan hakların bazılarının farklı olması, gerekse emeklilik şartlarının sigortalılık durumuna göre farklılık arz etmesi nedeniyle, çakışan hizmetlerde hangi statüdeki hizmetlerin geçerli olacağı önem kazanmaktadır.
Birden fazla işverene tabi olarak çalışan kişiler, her işyerinden aynı anda 4/a kapsamında sigortalı olabilmektedirler. Hatta her işyerinden ayrı ayrı sigortalı olmaları zorunluluktur. Fakat zorunlu olarak 4/a kapsamında sigortalı olması gereken bir işte çalışanın daha önceden 4/b kapsamında sigortalılığı başlamış ve bu sigortalılığı devam etmekte ise bu kişi 4/a kapsamında sigortalı olamamaktadır. Olsa dahi bu sigortalılığı geçersiz sayılmaktadır. Aynı husus tersi durumda da geçerlidir. Bu hususun dayanağı da Sosyal Güvenliğin tekliği ilkesidir. Ancak uzun vadeli sigortalarda her ne kadar sosyal güvenliğin tekliği ilkesi söz konusu ise de, Kısa vadeli sigortalar yönünden böyle bir uygulama sigortalıların mağduriyetine sebep olmaktadır. Mesela 4/b sigortalılığı önce başladığı ve devam ettiği için, hizmet akdine istinaden bir işverene bağlı olarak çalıştığı halde 4/a kapsamında sigortalı sayılmayan bir kişi, bu işyerinde bir iş kazasına uğrarsa durumu ne olacaktır? İş kazası sonucunda vefat ederse yada malül kalırsa, 4/b kapsamında ödenen primleri geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlamaya yada malülen emekliliğine yeterli gelmezse bu kişinin durumu ne olacaktır?
Hizmetlerin çakışması konusundaki görüşümüz, aynı anda farklı sigortalılık statülerine tabi olmayı gerektirecek işlerde çalışanların, Uzun vadeli sigortalar yönünden olmasa da; Kısa vadeli sigortalar yönünden, tüm statülerdeki sigortalılık kapsamlarına alınması gerektiği yönündedir.
Bir başka husus da; zorunlu sigortalılığın isteğe bağlı sigortalılığı sonlandırmasıdır. Daha yüksek emekli maaşı almak isteyen bir kişi için bu sınırlama kaldırılmalıdır. İsteyen zorunlu sigortalılığının yanında isteğe bağlı sigortalı olarak da prim ödeyerek, aylık prime esas kazançlarını yükseltme olanağına sahip olmalıdır.
—-
(*) Bu yazıda yer alan görüşler tümüyle yazarına ait olup görev yaptığı Kurumu bağlamaz. Aynı zamanda Kurumunun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.
