Bilgili Denetim Denetim Güven İster
1-GİRİŞ
2008 yılında başlayan ve tüm dünyayı etkilediği gibi ülkemizde de etkili olan küresel ekonomik kriz sonucu işsiz ordusuna yenileri eklenmiştir. Sosyal güvenlik kurumu işsizlerin sayısını azaltmak veya işsizleri tekrar sisteme dahil etmek amacıyla özellikle 2008 yılından buyana değişik teşvik uygulamaları yaparak işverenin yükünü hafifletmiştir
Prim yükünün hafifletilmesinde ilk akla gelen 5510 sayılı kanunun 81 inci maddesinin “ı” bendine eklenen ve sürekli uygulanan 5 puanlık indirim, 18-29 yaş işsizlerin ve 18 yaş üzeri kadın işsizlerin çalıştırılması, özürlü çalıştırılması halinde uygulanacak olan teşvikler ilk akla gelenlerdir.
En son teşvik uygulaması 18/8/2009 tarihli ve 27323 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5921 sayılı “işsizlik Sigortası Kanunu ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile getirilmiştir. Anılan Kanun ile işsizlik ödeneği alanlar, işsizler ve yatırımlarda Devlet yardımları hakkında kararlar çerçevesinde teşvik edilen yatırımlara bağlı olarak gerçekleştirilecek istihdam için teşvik uygulaması getirilmiştir. Biz bu yazımızda sadece işsizlere yani anılan Kanunun 2 inci maddesi ile 4447 sayılı işsizlik Sigortası Kanunun geçici 9 uncu maddesine eklenen teşvik uygulaması hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
.
2- 5921 SAYILI KANUN İLE GETİRİLEN 4447 SAYILI KANUNUN GEÇİCİ 9 UNCU MADDESİ ;
5921 Sayılı Kanunun 2 inci maddesi ile 4447 sayılı işsizlik Sigortası Kanunun geçici 9 uncu maddesinde“2009 yılının Nisan ayına ait prim ve hizmet belgelerinde bildirilen sigortalı sayısına ilave olarak, 31/12/2009 tarihine kadar, ise alınma tarihinden önceki üç aylık dönem içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışındaki kişilerden olmak kaydıyla ise alınan ve fiilen çalıştırılanlar için; 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinde sayılan ve 82 nci maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınır üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarı, altı ay boyunca İssizlik Sigortası Fonundan karşılanır. Bu madde kapsamında ise almaya ilişkin 31/12/2009 tarihini 30/6/2010 tarihine kadar, primlerin Fondan karşılanma süresini ise altı aya kadar daha uzatmaya, Bakanlar Kurulu yetkilidir.
İşveren hissesine ait primlerin İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 5510 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile İssizlik Sigortası Fonundan karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmis olması sarttır. Bu maddeye göre isveren tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesi halinde, İssizlik Sigortası Fonundan Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılacak ödemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, isverenden tahsil edilir. Bu maddenin üçüncü fıkrasının (e) bendi hükmü saklı kalmak kaydıyla bu maddede düzenlenen tesvik, 5510 sayılı Kanun kapsamında bulunanlarla aynı sartlarda olmak üzere, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personeli için de uygulanır.
Bu madde hükümleri;
a) 1/10/2003 tarihinden sonra özellestirme kapsamında devir alınan isyerleri hariç olmak üzere, mevcut ve faaliyette bulunan isyerlerinin devredilmesi, birlesmesi, bölünmesi veya nevi değistirmesi gibi hallerde yeni ise baslama olarak değerlendirilmez.
b) Mevcut bir isyerinin kapatılarak; değisik bir ad veya unvan ya da bir is birimi olarak aynı faaliyette açılması veya çalısan sigortalıların bütün olarak devredilmesi halinde, bu isyerleri hakkında uygulanmaz.
c) Yönetim ve kontrolü elinde bulunduracak sekilde doğrudan veya dolaylı ortaklık iliskisi bulunan sirketler arasında istihdamın kaydırılması, sahıs isletmelerinde isletme sahipliğinin değistirilmesi gibi ek bir kapasite ve istihdam artısına neden olmayan, sadece tesviklerden yararlanmak amacıyla yapılan islemler hakkında uygulanmaz.
ç) 5510 sayılı Kanun gereğince yapılan kontrol ve denetimler sonucunda çalıstırdığı kisileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen isyerleri hakkında tespit yapıldığı aydan baslanmak suretiyle uygulanmaz.
d) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu Đhale Kanunu ve bu Kanundan istisna olan alımlar ile uluslararası anlasma hükümlerine istinaden yapılan hizmet alımları ve yapım islerini yürüten isyerleri hakkında uygulanmaz.
e) 21/4/2005 tarihli ve 5335 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değisiklik Yapılmasına Dair Kanunun 30 uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamına giren kurum ve kuruluslara ait isyerlerinde çalısmaya baslayanlar hakkında uygulanmaz.
f) 5510 sayılı Kanuna göre sosyal güvenlik destek primine tabi çalısanlar ile yurt dısında çalısan sigortalılar hakkında uygulanmaz.
İssizlik Sigortası Fonundan karsılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz.
Bu maddeyle düzenlenen destek unsurundan diğer ilgili mevzuat uyarınca ayrıca yararlanmakta olan isverenler; aynı dönem için ve mükerrer olarak bu destek unsurundan yararlanamaz. Bu durumda, isverenlerin tercihleri dikkate alınmak suretiyle uygulama, destek unsurlarından sadece biriyle sınırlı olarak yapılır.
Bu maddenin uygulanmasına iliskin usul ve esaslar Çalısma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenir.” hükümleri yer almaktadır.
3- 4447 SAYILI KANUNUN GEÇİCİ 9 UNCU MADDESİNDE ÖNGÖRÜLEN TE�z VİKTEN YARARLANMA �z ARTLARI;
4447 sayılı Kanunun geçici 9 uncu maddesinde öngörülen sigorta primi işveren hissesi teşvikinden yararlanılabilmesi için;
3.1-18/8/2009 ila 31/12/2009 tarihleri arasında işe alınmış olması,
3.2– İşe giriş tarihinden önceki üç aylık dönemde Kurumumuza verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı olmaması,
3.3– Sigortalının fiilen çalışması,
3.4- 2009/Nisan ayına ilişkin olarak düzenlenmiş aylık prim ve hizmet belgesinde kayıtlı sigortalı sayısına ilave olarak is e alınmış olması,
3.5Aylık Prim ve Hizmet Belgelerinin Düzenlenmesi ve Muhteviyatı Sigorta Primi ve İşsizlik Sigortası Primlerinin Ödenmesi,
şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bunları kısaca izah edelim
3.1– Sigortalının 18/8/2009 ila 31/12/2009 Tarihleri Arasında İşe Alınmış Olması;
Teşvik uygulamasına ilişkin hükmün 18/8/2009 tarihi itibariyle yürürlüğe girmesi nedeniyle 18/8/2009 ila 31/12/2009 tarihleri arasında işe alınan sigortalılardan dolayı yararlanılabilmektedir. 17/8/2009 ve önceki tarihlerde işe alınan sigortalılar ile 1/1/2010 tarihinden sonra işe alınan sigortalılardan dolayı (Bakanlar kurulu 1/1/2010 tarihini 6 ay uzatmaya yetkili olup 31.12. 2009 tarihinde bu tarih uzatılabilir ) sözkonusu teşvikten yararlanılması mümkün değildir.
3.2- Sigortalının İs e Giri�z Tarihinden Önceki Üç Aylık Dönemde Kurumumuza
Verilen Aylık Prim ve Hizmet Belgelerinde Kayıtlı Olmaması;
18/8/2009 ila 31/12/2009 tarihleri arasında işe alınan sigortalıların teşvikten yararlanılabilmesi için, işsiz sigortalının işe alındığ ı tarihten önceki üç aylık dönemde, gerek yeni işe alındığ ı işyerinden, gerekse farklı bir işyerinden verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı olmaması gerekmektedir. Ayrıca sigortalının işe alındığ ı tarihten önceki üç aylık dönemde prim ödeme gün sayısına rastlanılması veya aynı dönemde sigortalının çes itli nedenlerle (istirahat, ücretsiz izin gibi) ay içinde fiili çalışmasının bulunmamasına rağmen, gün ve kazanç bölümünün 0 (sıfır) olması halinde, bu nitelikteki kayıtları bulunan sigortalılardan dolayı sözkonusu tevsik hükümleri uygulanmamaktadır.
3.3- Sigortalının Fiilen Çalışması;
4447 sayılı Kanunun geçici 9 uncu maddesinde öngörülen teşvikten yararlanılabilmesinin diğer bir şartı ise sigortalının ay içinde fiilen çalışmış olması gerekmektedir. Bu nedenle teşvikten yararlanmak için diğer şartlara sahip olmasına rağmen ay içinde çeşitli nedenlerle (yıllık ücretli izin ve istirahat gibi) fiilen çalışmamış olan sigortalılara, işverenlerce ücret ödenmesi halinde, fiilen çalış ılmamış sürelere ilişkin ödenen ücretlerden dolayı sözkonusu teşvikten yararlanamayacaklardır. Sadece o ay içerisinde fiilen çalıştığı döneme ait sürelere ilişkin olarak ödenen ücret üzerinden teşvik uygulamasından yararlanabilecektir. Ancak yararlanamadığı yani fiilen çalışmasının olmadığı sürelerden dolayı diğer teşvik kanunlardaki şartı yerine getiriyorsa diğer teşviklerden yararlanabilecektir. Bunun için anılan sigortalı ile ilgili olarak ayrı ayrı aylık prim ve hizmet belgesi düzenlenmesi gerekmektedir. Diğer yandan hafta tatili, fiilen çalış ılmış süreler gibi değerlendirildiğinden, hafta tatili için ödenen ücretler, fiilen çalışılmış süreler gibi değerlendirilmekte olup bu günler için teşvik uygulamasından yararlanılmaktadır.
3.4- Sigortalının, 2009/Nisan Ayına İlişkin Olarak Düzenlenmiş Aylık Prim ve
Hizmet Belgesinde Kayıtlı Sigortalı Sayısına İlave Olarak İşe Alınmış Olması;
4447 sayılı Kanunun geçici 9 uncu maddesinde öngörülen sigorta primi is veren hissesi teşvikinden yararlanılabilmesi için, işe alınan sigortalılar yönünden yukarıda belirtilen şartlar yanında, ayrıca 2009/Nisan ayına ilişkin olarak düzenlenmiş olan aylık prim ve hizmet
belgesinde kayıtlı sigortalı sayısına ilave olarak işe alınmış olmaları gerekmektedir. 2009/Nisan ayında, çeşitli nedenlerle ay içinde işten ayrılan veya ay içinde işe giren sigortalıların bulunması halinde, ay içinde işe giren ve is ten ayrılan sigortalıların tamamı, baz
alınacak olan sigortalı sayısına dahil edilecektir. Sigortalının 2009/Nisan ayında is ten ayrılmasının ardından aynı ay içinde aynı işyerinde tekrar is e başlaması, başka bir ifade ile aynı sigortalı için 2009/Nisan ayına ilis kin düzenlenen aylık prim ve hizmet belgesinde iki ayrı kayıt bulunması halinde, bu nitelikteki sigortalılar, sigortalı sayısının tespiti sırasında bir sigortalı olarak değerlendirilecektir.
Ayrıca 1/5/2009 tarihinden önce tescil edilmesine karşın 2009/Nisan ayında sigortalı çalıştırmayan işverenler 18/8/2009 ila 31/12/2009 tarihleri arasında işe aldığı sigortalılardan dolayı diğer şartları taşımaları kaydı ile tamamından yararlanabileceklerdir. Örneği 2009/Mart ayında 3 kişi çalıştıran ve 31.03.2009 tarihi itibariyle 3 kişinin çıkışını veren işveren, tekrar 01/10/2009 tarihinde 5 kişi çalıştırmaya başlar ise bu beş kişi diğer şartları (yazımızın 3.1, 3.2 ve 3.3 maddelerinde belirtilen) taşıması halinde tamamı teşvik uygulamasından yararlanabilecektir.
2009/Nisan ayında çalışan sigortalı sayısının tespiti sırasında sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışanlar toplam sigortalı sayısına dahil edilmekte olup, aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler ile meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46 ncı maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt sınırına kadar olanlar toplam sigortalı sayısına dahil edilmemektedir.
1/5/2009 tarihinden sonra tescil edilen sözkonusu teşvikten, 18/8/2009 ila 31/12/2009 tarihleri arasında işe alınan ve anılan maddede belirtilen niteliklere sahip sigortalıların tamamından dolayı yararlanacaklardır
Teşvik uygulaması mevcut düzenlemeye göre 18/8/2009 ila 31/12/2009 tarihleri arasında işe alınan ve yukarıdaki şartları birlikte sağlayan sigortalılardan dolayı yararlanılması mümkün bulunduğundan, 1/1/2010 tarihinden sonra 5510 sayılı Kanun kapsamına alınacak olan işyerlerinin sözkonusu teşvikten yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır. Ancak Bakanlar Kurulunun bu tarihi 30/06/2010 tarihine kadar uzatma yetkisi bulunmaktadır. Bakanlar Kurulu bu yetkisini kullanır ise 18/08/2009 ila 30/06/2010 tarihleri arasında tescil edilen işyerlerinde çalışan tüm sigortalılar diğer şartları taşımaları halinde anılan teşvikten yararlanabileceklerdir.
3.5 – Aylık Prim ve Hizmet Belgelerinin Düzenlenmesi ve Muhteviyatı Sigorta Primi ve İşsizlik Sigortası Primlerinin Ödenmesi;
İşveren hissesi sigorta prim teşvikinden yararlanılabilmenin son şartı ise, kapsama giren sigortalılara ilişkin 5921 sayılı Kanun numarası seçilmek suretiyle düzenlenmis olan aylık prim ve hizmet belgelerinin, yasal süresi içinde verilmiş olması gerekmektedir. Diğer taraftan, 5921 sayılı Kanun numarası seçilmek suretiyle yasal süresi içinde verilmiş olan aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk etmiş sigorta primlerinin, işveren hissesine ait kısmının işsizlik Sigortası Fonundan karş ılanabilmesi için, aynı aya ilişkin gerek 5921 sayılı Kanun numarası seçilmek suretiyle, gerekse diğer kanun numaraları veya kanun numarası seçilmeksizin düzenlenmiş aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk etmiş sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden kısmı ile işsizlik Sigortası Fonundan
karş ılanmayan işveren hissesine isabet eden kısmın tamamının ödenmesi gerekmektedir.
4- 4447 SAYILI KANUNUN GEÇİCİ 9 UNCU MADDESİNDE ÖNGÖRÜLEN TE�z VİKTEN YARARLANMA SÜRESİ;
5921 SAYILI Kanunun 2 maddesi ile getirilen sigorta primi işveren hissesi teşvikinden, kapsama giren her bir sigortalı için, is e girdiği tarihten itibaren altı ay süre ile yararlanılabilmektedir. Burada sigortalının işe girdiği tarih önem arzetmektedir. Sigortalı 31.12.2009 tarihinde işe alındığında sigortalı bu tarihten itibaren 6 ay yani 30.06.2010 tarihine kadar çalışması halinde yaralanabilecektir. 5921 sayılı Kanunda öngörülen teşvikten yararlanılmasına ilişkin altı aylık sürenin ay içinde sona ermesi halinde, (yani 11/12/2009 tarihinde bu teşvik kapsamında işe başlayan sigortalının teşvikten yararlanma süresi 11/06/2009 tarihinde sona ermekte ve 12/06 ile 30/06 tarihleri arasında bu teşvikten yararlanamamaktadır) diğer teşvik kanunlarında öngörülen şartlara sahip olunması kaydıyla, sözkonusu sigortalıların ayın kalan sürelerindeki hizmetlerinden dolayı diğer kanunlarda öngörülen tes vik ve indirimlerden yararlanabilmektedir.
Ayrıca Kanun hükmünde bu sürenin Bakanlar Kurulu Kararı ile 6 ay daha uzatılabileceği hüküm altına alınmıştır. Bakanlar Kurulu bu yetkisini kullanması halinde bir sigıortalı toplam 12 ay botunca bu teşvik uygulamasından yararlanabilecektir. Buda 31.12.2009 tarihinde bu teşvik kapsamında işe alınan sigortalının 31.12.2010 tarihine kadar çalışması halinde bu dönemde işveren hissesi sigorta primi teşvikinden yararlanılabilecektir.
5- 4447 SAYILI KANUNUN GEÇİCİ 9 UNCU MADDESİNDE ÖNGÖRÜLEN TE�z VİK TUTARI
4447 sayılı Kanunun geçici 9 uncu maddesine istinaden, kapsama giren sigortalıların, prime tabi tutulacak kazançlarının yalnızca 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınırına kadar olan kısmına isabet eden sigorta primi işveren hissesi, İşs izlik Sigortası Fonundan karş ılanacaktır. Bu nedenle kapsama giren sigortalıların prime esas kazanç alt sınırının üzerindeki kazançlarına ilişkin sigorta primi işveren hissesi ile sigortalı hissesinin tamamı işveren tarafından ödenecektir. 2009/Ekim ayı için SPEK (sigorta primine esas kazanç) alt sınır 693 TL olup işsizlik sigorta fonundan ödenecek işveren hissesi sigorta prim miktarı 2009/Ekim ayı için 693 TL üzerinden hesaplanacaktır.
6- KAYITDI�zI SİGORTALI ÇALI�zTIRAN İ�zVERENLER BU UYGULAMADAN YARARLANABİLİR Mİ?
Teşvik uygulamaların en önemli faydalarından biride kayıtdışı istihdamı önleyici hükümler içermesidir. 5510 sayılı Kanun gereğince yapılan kontrol ve denetimler sonucunda çalıştırdığ ı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işyerleri, tespitin yapıldığ ı aydan başlamak suretiyle diğer teşvik uygulamalarında olduğu gibi bu teşvik uygulamasından yararlanamayacaklardır. Sigortasız işçi çalıştıran işyerleri ile ilgili SGK, sistemden gerekli kodlamaları yaparak bu tür işverenlerin anılan teşvikten yararlanmasını engellemektedir.
7- 4447 SAYILI KANUNUN GEÇİCİ 9 UNCU MADDESİNDE ÖNGÖRÜLEN TE�z VİKTEN YARARLANAMAYAN İ�zYERLERİ, İ�zVERENLER VE SİGORTALILAR
7.1) 4734 sayılı Kamu Đhale Kanunu ve bu Kanundan istisna olan alımlar ile uluslararası anlas ma hükümlerine istinaden yapılan hizmet alımları ve yapım is lerini yürüten işyerleri,
7.2 ) 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamına giren kurum ve kuruluşlara ait işyerlerinde çalışmaya başlayanlar hakkında uygulanmayacağ ından, genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar, belediyeler, il özel idareleri, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve is letmeler, sosyal güvenlik kurumları, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve is letmelerinde ve sermayesinin P’sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklar,
7.3) Sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışanlardan, yurt dış ında çalışan sigortalılardan, aday çırak, çırak ve öğrencilerden dolayı,
4447 sayılı Kanunun geçici 9 uncu maddesinde öngörülen teşvikten yararlanılması mümkün bulunmamaktadır.
8 -SONUÇ
Ekonomik krizin etkilerin hafifletilmesi, işveren üzerindeki yüklerin azaltılması ve işsiz insanların sisteme dahil edilmesi işe alınmaları amacıyla 2008 yılından buyana değişik teşvik uygulamaları yasalaşmaktadır. En son olarak 2009/Ağustos ayında bu teşvik uygulamalarına yenisi eklenmiştir. Bu tür teşvik uygulamalarının üç boyutunun bulunduğu kanısındayız. SGK’nın (Sosyal Güvenlik Kurumu) üç sac ayağı bulunmaktadır. Devlet (sgk), işveren ve sigortalı bu üçlü saç ayağını oluşturmaktadır. Teşviklerin uygulanması bu üç sac ayağının işine gelmektedir. Devlet (sgk) teşviklerden yararlananlardan zamanında prim ödeme şartını koyarak alacaklarını zamanında tahsil edebilmektedir. İşveren açısından üzerindeki yükümlülükler hafifletilmektedir. İşçi açısından ise işsiz olan sigortalı sistemin içerisine dahil edilmektedir.
