Bilgili Denetim Denetim Güven İster
ÖZET
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortasının Kanununun[1] yürürlüğe girdiği 1.10.2008 tarihinden önce, şimdinin 4/b niteliğine sahip sigortalısına eski adıyla Bağ-Kur sigortalılarına iş kazası meslek hastalığı ve analık halleri sonucu istirahatlı kaldıkları süre içerisinde geçici iş göremezlik ödeneği verilmemekteydi. Ancak 506 sayılı yasa kapsamındaki bir veya birkaç işverene tabi olarak hizmet akdine istinaden (4/a’lılar) çalışan sigortalılar ise istirahatlı kaldıkları süre için de 506 sayılı kanunda belirtilen sürelerde geçici iş göremezlik ödeneği alabilmekteydi. Aynı düzenlemeler, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olanlar açısından aynen korunmuştur. Uygulamada norm ve standart birliği sağlanması amacıyla 4/b kapsamındaki (Bağ-kur ) sigortalılara bu hak verilmiş ancak kapsamı, 4/a kapsamındaki sigortalılar kadar geniş tutulmamıştır. Bu yazımızda 4/b kapsamında kimlerin geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabildiği ve şartları ile ilgili hususları açıklayacağız.
A-GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK
Geçici iş göremezlik; sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde çalışamama hâli olup, bu süre içerisinde verilen ödenekte, geçici iş göremezlik ödeneğidir. Geçici iş göremezlik ödeneği, 5510 sayılı Kanunun 18 inci maddesinin birinci fıkrasında düzenlenmiş olup geçici iş göremezlik ödeneğinin verilebilmesi istirahatın Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulundan alınması şartına bağlanmıştır.
B- ( 4/b ) KAPSAMINDAKİ SİGORTALILAR
Geçici iş göremezlik ödeneği, 5510 sayılı Kanun ile kendi nam ve hesabına çalışan (4/b kapsamındaki) sigortalılara verilen yeni bir haktır. Ancak, (4/ b) kapsamında sigortalılık niteliğine haiz olmakla birlikte bu haktan yaralanamayan bazı sigortalılar da bulunmaktadır. Geçici iş göremezlik ödeneği hakkından nasıl yararlanabileceğinin açıklanmasından önce, 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındakilerin tespiti yapılması konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.
-5510 sayılı Kanunda belirtilen kendi nam ve hesabına çalışan yani (4/b) kapsamında sigortalı sayılanlar şunlardır:
1) Köy ve mahalle muhtarları,
2) Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan;
a) Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar,
b) Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,
c) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları,
d) Tarımsal faaliyette bulunanlar,
3) 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörler,
4) İsteğe bağlı sigortalılar,
5) 1/102008 tarihinden geçerli olmak üzere gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olduğu tespit edilen avukat ve noterler,
6) Türk işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden, isteğe bağlı sigortalılık kapsamında olup uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak isteyenler,
Kanunun 4’ncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olarak sayılmak üzere belirtilmişlerdir.
Yukarıda sayılanlardan, 4 üncü sırada belirtilen isteğe bağlı sigortalılar uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına tabii olması ve kısa vadeli sigorta kollarına tabi olmamaları nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanamamaktadırlar. Yine 6 ncı sırada sayılan ve yurtdışına götürülen Türk işçileri hakkında, kısa vadeli sigorta kolları açısından 4/a kapsamında değerlendirilmesi nedeniyle bu haklarını 4/a sigortalılıklarından dolayı elde etmektedirler.
Diğer taraftan 4/b kapsamında sigortalı olup haklarında kısa vadeli sigorta primi kesilen sigortalılar (analık halinde şirket ortakları hariç) yazımızın (C) bölümünde belirteceğimiz şartları yerine getirmeleri halinde geçici iş göremediği süreler için ödenek alabilecektir.
C- GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI
Geçici iş göremezlik ödeneğinden (4/b) kapsamındaki sigortalıların yararlanma şartları 5510 sayılı Kanunun 18’nci maddesinde belirtilmiştir. Buna göre 4/b kapsamındaki sigortalılara 5510 sayılı Kanunun 18’nci maddesinin birinci fıkrasının (a), (c) ve (d) bentleri gereği, iş kazası veya meslek hastalığı ile analık hallerinde geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Yasa metninde hastalık hali ile ilgili tanım yapılmış olmasına karşın ödenek alınmasına ilişkin herhangi bir hüküm bulunmadığından, (4/b) kapsamındaki sigortalıların hastalık halleri sonucunda iş göremediği süreler için ödenek verilmemektedir.
C.1.- İş Kazası ve Meslek Hastalığı Halinde;
Kendi nam ve hesabına çalışkan (4/b) kapsamındaki sigortalılardan iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayanlara her gün için, geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir. Bu ödeneğin alınabilmesi için;
1.-Yatarak tedavi süresince veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu almaları,
2.-Genel sağlık sigortası dâhil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması,
Gerekmektedir.
İş kazası ve meslek hastalığında hallerinde kısa vadeli sigorta prim ödeme yönünden herhangi bir staj şartı bulunmamaktadır. Yani 4//b kapsamındaki sigortalı ilk defa sigortalı olduğu tarihte iş kazası geçirmiş olsa veya yükümlülük süresi içinde meslek hastalığına tutulsa bile yukarıda belirtilen şartları taşıması halinde herhangi bir prim ödeme gün sayısı şartı aranmaksızın kendisine geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir.
C.2.- Analık Halinde;
4/b kapsamındaki sigortalılara analık halinde de geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Ancak 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının ( b ) bendinin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentlerinde belirtilenler ile muhtarlar bu haktan yaralanacaklardır. Bu maddede sayılanlar kimlerdir? Ne kadar süre için geçici iş göremezlik ödeneği alabileceklerdir?
-4/b kapsamında analık sigortasından dolayı iş göremediği süreler için yararlanacak olanlar aşağıda belirtilmiştir.
1) Muhtar (kadın)
2) Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olan sigortalı kadın,
3) Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olan sigortalı kadın,
4) Tarımsal faaliyette bulunan sigortalı kadın,
Yukarıda belirtilen 4/b kapsamındaki sigortalı kadının analığı hâlinde geçici iş göremezlik ödeneği doğumdanönceki ve sonraki çalışmadığı sekizer haftalık süreler için verilmektedir. Çoğul gebelik var ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki hafta ilave edilmektedir.
Sigortalı kadın eğer istekte bulunur ve hekimde onaylarsa doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışabilir. Kanun gereği hak edilen doğumdan önceki sekiz haftanın ilk beş haftasını kendi isteği ve hekim onayına istinaden çalışırsa doğumdan sonra ki sekiz haftaya çalıştığı bu beş hafta (çoğul gebelik halinde 7 hafta) ilave edilir ve çalışmadığı doğumdan sonraki sekiz hafta ile ilave edilen her gün için sigortalı kadına geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
– 4/b kapsamında sigortalı kadının analık halinde geçici iş göremezlik ödeneği alabilmesi için;
1- Sigortalı kadının, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirmiş olması,
2- Genel sağlık sigortası dâhil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması gerekmektedir.
Analık halinde geçici iş göremezlik ödeneği alınabilmesi için yatarak tedavi şartı aranmaz.
5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (3) numaralı alt bendinde sayılan şirket ortağı kadın sigortalının analığı halinde geçici iş göremezlik ödeneği alabileceği ile ilgili bir hüküm yasada bulunmadığından, 4/b kapsamında sigortalı olan şirket ortağı kadın, analık halinde iş göremediği süreler için, geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalandırılmayacaktır.
4/b kapsamındaki sigortalıların hastalığı halinde gerek yatarak tedavi süreci içerisinde gerekse yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği istirahat raporu veya ayakta tedavi sonucu istirahat raporunu Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulundan almış olsalar bile hastalık hallerinden dolayı iş göremediği süreler için geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyecektir.
D- ÖDENEĞE ESAS ALINACAK GÜNLÜK KAZANCIN TESPİTİ
5510 sayılı kanunun 17’nci maddesinin birinci fıkrasında “İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirlerin hesabına esas tutulacak günlük kazanç; iş kazasının veya doğumun olduğu tarihten, meslek hastalığı veya hastalık halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki on iki aydaki son üç ay içinde 80 inci maddeye göre hesaplanacak prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır” hükmü yer almaktadır.
Kanunun 80 inci maddesinde 4/b kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançlarının nasıl tespit edileceği açıklanmış olup buna göre 4/b kapsamındaki sigortalının prime esas kazancı kendileri tarafından beyan edilecek, SPEK alt sınır ile üst sınır arasında olan tutardır. Bu da 2008/Aralık ayı sonuna kadar 638,70 ila 4151,55.- YTL arasında bir rakamdır. Ancak 4/b kapsamındaki sigortalı aynı zamanda işveren ise aylık prime esas kazancı, çalıştırdığı sigortalıların prime esas günlük kazancının en yükseğinin aylık prime esas kazanç tutarından az olamaz.
Yukarıdaki bölümlerde iş kazası ve meslek hastalığı halinde herhangi bir staj şartı olmadığından bahsetmiştik. Sigortalı işe başladığı ay içinde İş kazasına uğraması veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliği başlarsa bu durumda günlük kazancın tespitinde beyanda bulunup bulunulmamasına göre değişiklik arz etmektedir. Eğer sigortalı iş kazası veya meslek hastalığına tutulmadan önce beyanda bulunmuş ise aylık beyanda bulunduğu tutarın otuzda biri günlük kazanç olarak tespit edilecektir. Bu konu açık olup asıl açıklığa kavuşturulması gereken husus sigortalı tarafından prime esas kazanç beyanında bulunulmaması halidir.
Sigortalıların beyanda bulunmamaları halinde uygulamanın nasıl yapılacağı, 28.08.2008 tarihli 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 104 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde açıklanmış ancak daha sonra 104 üncü madde henüz uygulama alanı bulmadan 21.11.2008 tarihli 27061 sayılı resmi gazetede yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin 6 ncı maddesi ile değiştirilmiştir.
Yönetmeliğin değişikliğe uğramadan önceki ilk halinde “……iş kazasının olduğu veya meslek hastalığı dolayısıyla iş göremezliğin başladığı tarihte, verilecek ödenek veya bağlanacak gelirin hesabına esas tutulan son aya ait prime esas kazanç beyanında bulunulmamış ise varsa son aydan bir önceki ay için prim tahakkuku yapılan prime esas kazanç, yok ise asgari prime esas kazanç üzerinden prim tahakkuku yapılır.” Hükmüne yer verilerek bu durumda olanlar için asgari prime esas kazanç dikkate alınmış idi. Ancak anılan maddede yapılan değişiklik ile bu hüküm “Sigortalının, sigortalılığının başladığı ay içinde iş kazasına uğraması veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğinin başlaması hâlinde, iş kazasının olduğu veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğin başladığı tarihten önce beyanda bulunmamış ise, sigortalılığının başladığı ayda yapacağı beyanı; ödeyeceği prim yönünden takip eden aydan başlanılarak dikkate alınır, iş kazası veya meslek hastalığı hâlinde verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirin hesabında esas alınmaz. Bu durumda iş kazası veya meslek hastalığı hâlinde verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirin hesabında aynı veya emsal sigortalının günlük kazancı esas alınır.” şeklinde değiştirilmiş asgari prime esas kazanç tutarından vazgeçilerek aynı veya emsal sigortalının günlük kazancın dikkate alınması uygulamasına geçilmiştir. Yani bir nevi yoruma dayalı bir günlük kazanç tespitine geçilmiştir.
E-GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİKTE ÖDENEN TUTAR
İş kazası ve meslek hastalığı ile sigortalı kadının analığı halinde verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde yazımızın (D) bölümüne göre hesaplanacak günlükkazancının yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir.
F – SONUÇ;
5510 sayılı Kanun ile norm ve standart birliğinin sağlanması amacıyla eski tabirle Bağ-kurlusu yeni tabirle (4/b) kapsamındaki sigortalılarına getirilen haklardan biri olan geçici iş göremezlik ödeneği, iş kazası ve meslek hastalığı hali ile analık hallerinde gerekli şartların sağlanması halinde verilmeye 01.10.2008 tarihinden itibaren başlanılmıştır. Hastalık halinde niçin ödenek verilmeyeceği hususu açık olmamakla birlikte 4/b kapsamında çalışan sigortalıların işyerlerinin faaliyetlerinin devam edeceği ve bu nedenle gelir kaybına neden olunmayacağı kanaati ile geçici iş göremezlik ödeneği verilmediği düşünülmektedir. Ancak bu ödeneğin amacına hizmet edebilmesi için sınırları iyi çizilmek şartı ile en azından hastalık halinde mağdur olabilecek, gelir kaybına uğrayabilecek veya işyerini çalıştıramayacak 4/b kapsamındaki sigortalılar tespit edilerek bu hakkın verilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.
