Bilgili Denetim Denetim Güven İster
I-GİRİŞ
5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık sigortası kanunun 92. Maddesinde ‘’Kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalı olması, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genel sağlık sigortalısı olması zorunludur.’’ İfadesi ile ülkemiz tüm vatandaşlarının gerek fiilen çalışamaya bağlı gerekse genel sağlık sigortası uygulamasından dolayı sosyal güvenlik şemsiyesinin altına alınması hedeflenmiştir. Genel Sağlık Sigortası adından da anlaşılacağı üzere, İkametgâhı Türkiye’de olan kişilerden; Sosyal güvenlik kapsamında sigortalı çalışanları (4/a, 4/b,/4/c ) ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişileri, hak sahiplerini, aynı kanunun 60. madde sayılan kişileri bir de içine alan sigorta sistemidir. Genç nüfusun fazla olduğu ülkemizde, kanunda sayılan ve zorunlu kavramı içerisinde bulunan sigortalıların Bakmakla Mükellef olduğu Lise ve Dengi öğrenim görmesi sebebiyle 20 yaşını doldurmamış çocuklarının mezun oldukları tarihten itibaren 120 gün süreyle GSS faydalanmaları hakkında yapılan yeni düzenleme içindeki yerini makalemizde anlatmaya çalışacağız.
II- GENEL SAĞLIK SİGORTASI TANIMI, KİMLERİN GSS’li OLMASI GEREKTİĞİ ve HÜKÜMLERİ
Genel Sağlık sigortası; 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık sigortası kanunun 3. Maddesi tanımlar kısmının 8.fıkrasında ‘’kişilerin öncelikle sağlıklarının korunmasını, sağlık riskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların finansmanını sağlayan sigorta’’ sistemi, 10. Fıkrası b bendinde ise makalemizin konusunu oluşturan bakmakla yükümlü kişilerden ‘’18 yaşını, lise ve dengi öğrenim veya 5/6/1986 tarih ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde mesleki eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın bu kanuna göre malul olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklar’’ dan bahseder.
Kimlerin Genel Sağlık Sigortalısı olması gerektiği, primlerinin kimler tarafından ve ne şekilde ödeneceği 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık sigortası kanunun 60.maddesinde sayılmıştır.
Yerleşim yeri Türkiye’de olan kişilerden;
a) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının;
1) (a) ve (c) bentleri gereğince sigortalı sayılan kişiler,
2) (b) bendi gereğince sigortalı sayılan kişiler,
b) İsteğe bağlı sigortalı olan kişiler,
c) Yukarıdaki (a) ve (b) bentlerine göre sigortalı sayılmayanlardan;
1) 18/6/1992 tarihli ve 3816 sayılı Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkında Kanun kapsamında yeşil kart verilen kişiler,
2) Vatansızlar ve sığınmacılar,
3) 1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,
4) 24/2/1968 tarihli ve 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şeref aylığı alan kişiler,
5) 28/5/1986 tarihli ve 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,
6) 3/11/1980 tarihli ve 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,
7) 24/5/1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler,
8) Harp malullüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlar,
9) 18/3/1924 tarihli ve 442 sayılı Köy Kanununun 74 üncü maddesinin ikinci fıkrasına göre görevlendirilen kişiler,
d) Oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişiler,
e) 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu gereğince işsizlik ödeneğinden yararlandırılan kişiler,
f) Bu Kanun veya bu Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık bağlanmış olan kişiler,
g) Yukarıdaki bentlerin dışında kalan ve başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan kişiler, genel sağlık sigortalısı sayılmaktadır.
5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık sigortası kanunun 6.maddesi sigortalı sayılmayanlar birinci fıkrasında geçen (a), (b), (c), (f), (g), (h), (ı) ve (k) bentlerinde sayılanların öncelikle, genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi olup olmadığına bakılır. Genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi ise tescili yapılmaz. Aksi takdirde birinci fıkra hükümlerinden durumuna uyan bende göre genel sağlık sigortalısı sayılır. Birinci fıkranın (f) bendi kapsamında gelir alması nedeniyle genel sağlık sigortalısı sayılanlar, aynı zamanda diğer bentler gereği de genel sağlık sigortalısı sayılması halinde (f) bendi dışındaki bentler kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.
6 ncı maddenin birinci fıkrasının (d), (e) ve (l) bentleri kapsamında olanlar, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde bulunan hükümlü ve tutuklular, birinci fıkranın (d) bendi kapsamına girenlerden Türkiye’de bir yıldan kısa süreyle yerleşik olanlar, (f) bendi kapsamında olup mülga 30/5/1978 tarihli ve 2147 sayılı ve 8/5/1985 tarihli ve 3201 sayılı kanunlara göre borçlanarak aylık bağlanan kişilerden ise Türkiye’de ikamet etmeyenler genel sağlık sigortalısı ve genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi sayılmazlar.
Birinci fıkranın (d) ve (g) bentlerinin uygulanmasında evli olanlar için, eşlerden hangisinin bu maddeye göre genel sağlık sigortalısı, hangisinin bakmakla yükümlü olunan kişi olacağının tespiti kendi tercihlerine bırakılır. Diğer bentler gereği eşlerin her ikisinin de genel sağlık sigortalılık şartlarının oluşması halinde her ikisi de ayrı ayrı genel sağlık sigortalısı sayılır.
4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan, ilgili kanunları gereğince bir yıldan fazla aylıksız izin kullanan eşler, genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi sayılır.
Bu maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi ile 80 inci maddede belirtilen ailenin tanımı; aynı hane içerisinde yaşayan eş, evli olmayan çocuk, büyük ana ve büyük babadan oluştuğundan bahseder.
4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa göre üniversitelerde yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrenciler, yükseköğrenimlerinin devam ettiği sürelerle sınırlı olarak birinci fıkranın (d) bendindeki ve 52 nci maddenin ikinci fıkrasının ikinci cümlesindeki şartlar aranmaksızın, 82 nci maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının üçte birinin 30 günlük tutarı üzerinden kendilerince genel sağlık sigortası primi ödenmek suretiyle genel sağlık sigortalısı olurlar. Ancak bunlardan kamu idareleri, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar, kamu yararına faaliyet gösteren dernekler ile vergi muafiyeti tanınan vakıflar tarafından tam burs sağlanan ve Yükseköğretim Kurulu tarafından ayrılan kontenjanlar dâhilinde yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrenciler genel sağlık sigortalısı sayılmaz ve bunların sağlık giderleri 2547 sayılı Kanunun 46 ncı ve 47 nci maddeleri çerçevesinde üniversitelerin bütçelerine konulacak ödenekten karşılanır. (1)
19/3/1969 tarihli ve 1136 sayılı Avukatlık Kanunu uyarınca avukatlık stajı yapmakta olanlardan bu Kanuna göre genel sağlık sigortalısı veya bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar staj süresi ile sınırlı olmak üzere genel sağlık sigortalısı sayılır. Bu şekilde genel sağlık sigortalısı sayılanların genel sağlık sigortası primleri Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının % 6’sıdır. Bu primler Türkiye Barolar Birliği tarafından ödenir.
Kanunda belirtilen şekliyle kimlerin Genel Sağlık Sigortalısı olması gerektiğini maddeleri ile belirtildikten sonra esas konumuz olan Lise ve Dengi okul mezun olan çocukların durumunu inceleyelim.
III- ESKİ VE YENİ HALİYLE LİSE DENGİ ÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLER
5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık sigortası kanunun 61. Maddesinin birinci fıkrasında; 60. Maddesinde genel sağlık sigortalısı sayılanların çocukları ana yada babanın tescil edilmiş olmasına bakılmaksızın ve ayrıca bir işleme gerek kalmaksızın 18 yaşını doldurana kadar genel sağlık sigortalısı veya genel sağlık sigortalısının bakmakla mükellef olduğu kişi sağlık hizmetlerinden ve diğer haklardan faydalanmaktadır. Ayrıca kanunda çocuklar lise ve dengi öğrenim veya 5/6/1986 tarih ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde mesleki eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın bu kanuna göre malul olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklar anne veya babası üzerinden sağlık hizmetlerinden faydalanmaktadır.
18 yaşını dolduran, lise ve dengi okuldan mezun olan, yükseköğrenim (üniversite) sınavına girmiş fakat sınav sonuçları açıklanmamış olmakla birlikte, yerleştirme işlemi yapılmayan ve sosyal güvenlik sistemine tabi olmayan çocuklar anne ve babaları üzerinden sağlık hizmeti alamadığından, 01.01.2012 tarihinden itibaren uygulanmakta olan zorunluluk esası gereği resen Genel Sağlık Sigortası kapsamına alınmakta ve tescil tarihinden itibaren borçlandırılmaktaydı. Genç nüfus oranı yüksek olan ülkemizde, üniversite sınavını kazanıp ta; Mezuniyet tarihi ile yerleştirme işlemi arasında geçen süre dolayısı ile kanun gereği borçlandırılan öğrenciler, anne ve babaları bu sebeple çeşitli mağduriyetler yaşamaktaydı.
Örnek: 01.01.1994 doğumlu erkek çocuğun 30.06.2012 tarihinde liseden mezun olduktan sonra aynı yıl içinde üniversite sınavını kazanmış ve yerleştirme işlemi yapılmıştır. Liseden mezuniyet tarihi ile üniversiteye yerleştirme işlemi yani öğrenci olup tekrar bakılmakla mükellef olunan kişi statüsüne girmesi arasında geçen sürede sosyal güvencesi yoksa kurum tarafından resen tescil edilip Genel Sağlık Sigortalısı yapılacaktır ve bu süre kadar Genel Sağlık Sigortası primi borçlandırılacaktır.
Sınavı kazanan çocukların yerleştirme işleminden sonra okul süresi boyunca 25 yaşını doldurana kadar eğitim süresince ücretsiz sağlık hizmetlerinden faydalanmaya devam etmektedir..
Yeni dönem yeni uygulama
19.01.2013 tarih 28533 sayılı Resmi gazetede yayınlanan 6385 sayılı kanunun 7. maddesinde 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa atıfta bulunarak 67 nci maddesinin dördüncü fıkrasına “Ayrıca, lise ve dengi öğrenim görülmesi sebebiyle bakmakla yükümlü olunan kişi veya hak sahibi sıfatıyla sağlık hizmetinden yararlandırılan çocuklar, 20 yaşını dolduracakları tarihi aşmamak kaydıyla bu öğrenimlerini bitirmelerini izleyen tarihten itibaren 120 gün süreyle aynı kapsamda sağlık hizmetlerinden yararlanmaya devam ederler.” Değiştirilen bu madde hükmüne göre 18 yaşını dolduran, Lise ve dengi okuldan mezun olan çocukların mezuniyet tarihi ile üniversiteye yerleşme tarihi arasında geçen 120 günlük süre için aynı kapsamda sağlık hizmetlerinden ücretsiz faydalanmaya devam edecektir.’’ cümlesi eklenmiştir. Yapılan düzenleme ile 18 yaşını dolmuş lise mezunu olup ta, üniversite sınavını kazanmış bir çok genç yerleştirme işlemi yapılıp tekrar öğrencilikten dolayı bakılmakla yükümlü olunan kişi statüsüne geçmesine kadar olan süreler için oluşturulan borçlardan doğacak mağduriyetler, gereksiz bürokratik işlemler (gelir testi yatırma vb.) ortadan kaldırılmıştır. Yukarıdaki örnekteki öğrenci için mezuyet tarihi olan 30.06.2012 ile yerleştirme tarihi arasındaki süre için artık borç kaydı oluşturulmayacaktır.
Ayrıca 6385 sayılı yasanın 21. Maddesinde 7.maddenin 01.06.2012 tarihinden geçerli olmak üzere yayım tarihinde yürürlüğe gireceği yazılmıştır.
V- SONUÇ
Ülkemiz nüfus yapısı incelendiğinde Genç nüfus oranının fazla olduğu bilinen bir gerçektir. Bu genç nüfus içinde lise ve dengi okulda okurken mezun olan ve okulu bitirdiği yıl içinde üniversite sınavı kazanan birçok öğrencimiz mevcuttur. Tek çatı altında birleştirilen Sosyal Güvenlik Kurumu bütün vatandaşlarımızı içine alan genel sağlık uygulaması ile yapmış olduğu devrimde, uygulamanın başından bu tarafa oluşan çeşitli aksaklıklardan bir tanesi olan zorunlu genel sağlık sigortasına bağlı olarak lise ve dengi okulda okurken mezun olan ve okulu bitirdiği yıl içinde üniversite sınavı kazanan fakat yerleştirme işlemi arasında geçen sürede bakılmakla mükellef olamayan öğrencilerin resen kurum tarafından tescil işlemi yapılarak borçlandırılan mağduriyet yaşayan aileler için 6385 sayılı kanunundaki yapılan düzenleme ile rahatlamaları sağlandığı kanatindeyiz.
*Sosyal Güvenlik Denetmeni, Pendik Sosyal Güvenlik Merkezi Müdür Yardımcısı
(1)5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunu
(2) 19.01.2013 tarih 28533 sayılı Resmi gazetede yayınlanan 6385 sayılı kanunun
Mehmet DEMİRCİ
