Bilgili Denetim Denetim Güven İster
Mal satışlarında hasılatın oluşma şartları nelerdir?
Yazar: Doç.Dr.Ahmet GÖKGÖZ
Hasılatın oluşumu, ölçümü ve muhasebeleştirilmesi ile ilgili hususlar, TMS 18 Hasılat standardında açıklanmıştır. Söz konusu standartta, hasılat; ortakların sermayeye katkıları dışında, özkaynakta artışla sonuçlanan ve işletmenin dönem içindeki olağan faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutarı olarak tanımlanmıştır.
TMS 18 Hasılat Standardı aşağıdaki işlem ve olaylardan kaynaklanan hasılatın muhasebeleştirilmesinde uygulanmaktadır (TMS 18, pr.1):
(a) Mal satışları
(b) Hizmet sunumları
(c) İşletme varlıklarının başkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve temettüler.
Mal satışlarında hasılatın oluşma şartları, TMS 18 Hasılat standardında ayrı bir başlıkta açıklanmıştır. Standardın 14. Paragrafında açıklandığı üzere, mal satışına ilişkin hasılat, aşağıdaki tüm koşullar yerine geldiğinde finansal tablolara yansıtılabilir:
(a) İşletmenin malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirileri alıcıya devretmiş olması,
(b) İşletmenin satılan mallar üzerinde etkin bir kontrolü veya sahipliğin genel olarak gerektirdiği şekilde bir yönetim etkinliğini sürdürmemesi,
(c) Hasılat tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi,
(d) İşleme ilişkin ekonomik yararların işletmece elde edilmesinin muhtemel olması,
(e) İşleme ilişkin yüklenilen veya yüklenilecek olan maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.
Yukarıda sayılan hasılatın oluşma koşulları incelendiğinde, özellikle birinci madde dikkati çekmektedir. Hasılatın oluşumu için malların tesliminden ziyade, malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya devredilmiş olması gerekmektedir. Özellikle, malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya geçmesi meselesi, dış ticaret işlemlerinde kullanılan teslim şekilleri açısından farklılık ve önem arz etmektedir. Örneğin; bir ihracat işletmesinin yaptığı ihracatta teslim şekli FCA (Free Carrier) ise işletmenin sorumluluğu, malların ihraç gümrüğünden geçirilerek alıcı tarafından belirlenen taşıyıcıya teslimi ile son bulur. İşletme taşıyıcıya malı teslim etmekle malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirileri alıcıya devretmiş ve hasılatın oluşumu ilgili koşul yerine gelmiştir. Eğer işletmenin teslim şekli FOB (Free On Board) ise hasılatın oluşum koşulu, malların yükleme limanındaki gemi küpeştesinde teslimi ile yerine gelecektir.
Örnek: XYZ Ticaret İşletmesi, Norveç’te faaliyet gösteren PRS Norveç İşletmesi ile 200.000 $’lık malın ihracatı konusunda sözleşme imzalamıştır. İşletme 16.11.2015 tarihinde faturayı keserek malları İzmir Gümrüğü’ne sevk etmiştir. Gümrük beyannamesine göre fiili ihracat tarihi 18.11.2015’tir. İhracata ilişkin ödeme şekli mal mukabili ve teslim şekli DDP’dir. Mallar 05.12.2015 tarihinde Norveç’in KLM Limanı’nda teslim edilmiştir. Fiili ihracat tarihindeki kur 1 $ = 3,00 TL, teslim tarihindeki kur ise 1 $ = 3,10 TL’dir.
Teslim şekli DDP olduğuna göre, satıcı, malların gümrükleme işlemlerini tamamlayarak alıcının ülkesinde, yani KLM Limanı’nda malları teslim ettiği zaman malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getiriler alıcıya geçmiş olacaktır. Dolayısıyla KLM Limanı’nda mal teslim edildiğinde hasılat kaydı yapılabilecektir. Daha öncesinde, fiili ihracat tarihinde ise hasılat kaydı için şart yerine gelmediğinden ihracat bedeli 38X ERTELENMİŞ GELİRLER HESABI’na alınacaktır. Mallar teslim edildiğinde ise 38X ERTELENMİŞ GELİRLER HESABI’nda bekletilen ihracat tutarı, 601 YURT DIŞI SATIŞLAR HESABI’na aktarılarak hasılat kaydı yapılmış olacaktır.
– Fiili ihracat tarihinde yapılacak olan kayıt
120 ALICILAR HESABI 600.000,00
120.02.02.08 PRS Norveç Şirketi
38X ERTELENMİŞ GELİRLER 600.000,00
38X.06 Ertelenmiş İhracat Gelir.
200.000 $ x 3,00 TL/$ = 600.000,00 TL
– Malın teslim edildiği tarihte yapılacak olan kayıt
38X ERTELENMİŞ GELİRLER 600.000,00
38X.06 Ertelenmiş İhracat Gelir.
120 ALICILAR HESABI 20.000,00
120.02.02.08 PRS Norveç Şirketi
601 YURT DIŞI SATIŞLAR HS 620.000,00
601.01 Doğrudan Satışlar
200.000 $ x 3,10 TL/$ = 620.000,00 TL
– Malın teslim edildiği tarihinde kur 2,95 TL olduğu takdirde, yapılacak olan kayıt aşağıdaki gibi olacaktır.
38X ERTELENMİŞ GELİRLER 600.000,00
38X.06 Ertelenmiş İhracat Gelir.
601 YURT DIŞI SATIŞLAR HS 590.000,00
601.01 Doğrudan Satışlar
120 ALICILAR HESABI 10.000,00
120.02.02.08 PRS Norveç Şirketi
200.000 $ x 2,95 TL/$ = 590.000,00 TL
- Daha ayrıntılı bilgi için; Ahmet GÖKGÖZ ve Hilal ÖZDEMİR’in Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies isimli derginin 2015 (3) sayısında yayınlanan “Dış Ticarette Teslim ve Ödeme Şekillerinin TMS 18 Hasılat Standardı Çerçevesinde İncelenmesi” başlıklı çalışmasını inceleyebilirsiniz. Ayrıca buradaki soru-cevapta söz konusu çalışmadan önemli ölçüde faydalanılmıştır.
