Rüçhaniyetli Alacaklarda Öncelik Sıralaması

1. Rüçhan Hakkı:

 

Amme alacaklarında rüçhan hakkı 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 21.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre rüçhan hakkı amme alacaklarının üçüncü kişilerin alacaklarına olan üstünlüğünü veya önceliğini ifade eden bir kavramdır.

 

Amme alacağının vadesinde ödenmesi hem mükelleflerin cebri icra süresine maruz kalmamalarına hem de amme idaresinin alacağının zamanında ve en düşük maliyetle tahsiline olanak sağlayacaktır. Ancak mükelleflerin çeşitli sebeplerle vergiye olumlu tepki vermedikleri tezi karşısında kanun koyucu amme alacağını koruma tedbirleri almaktadır.

 

Üçüncü şahıslar tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmeden evvel o mal üzerine amme alacağı için de haciz konulursa bu alacak da hacze iştirak eder ve aralarında satış bedeli garameten taksim olunur. Buna mukabil amme idaresi tarafından tatbik edilen hacze sonradan iştirak eden üçüncü şahısların bu iştirake katılma olanağı bulunmamaktadır. Amme alacağının ödenmesinden sonra arta kalan kısma katılabilmektedir.

Maddenin devamında; rehinli alacaklıların hakları mahfuzdur. Ancak, gümrük resmi, bina ve arazi vergisi gibi eşya ve gayrimenkulün aynından doğan amme alacakları o eşya ve gayrimenkul bedelinden tahsilinde rehinli alacaklardan evvel gelir.

Bu açıklamalar ışığında rüçhan sıralaması aşağıdaki gibi yapılacaktır:

 

§ Gümrük resmi, bina ve arazi vergisi gibi eşya ve gayrimenkulün aynından doğan amme alacakları,

§ Rehinli Alacaklar[1],

§ Amme idaresi,

§ Üçüncü şahıslar.

 

2. Yeni Düzenlemeler Işığında Rüçhanlı Alacaklarda Öncelik Sırası:

 

2004 Sayılı İcra ve İflas Kanununun 268.maddesinin birinci fıkrasına göre; “Bu kanunun 61.maddeye göre ihtiyaten haczedilen mallar, ihtiyati haciz kesin hacze dönüşmeden önce diğer bir alacaklı tarafından bu Kanuna veya diğer kanunlara göre haczedilirse, ihtiyati haciz sahibi alacaklı, bu hacze 100. maddedeki şartlar dairesinde kendiliğinden ve muvakkaten iştirak eder. Rehinden önce ihtiyati veya icrai haciz bulunması halinde amme alacağı dahil hiçbir haciz rehinden önceki hacze iştirak edemez” denilmektedir.

 

2004 sayılı kanundaki bu düzenleme ile, amme alacaklarının rüçhan hakkını etkilemiş ve üçüncü şahıslar tarafından haczedilmiş olan mallara, amme alacağından önce rehin tesis edilmiş olması halinde amme alacağının hacze iştirak hakkı ortadan kaldırılmıştır.

 

6183 sayılı Kanunun 21 inci maddesinin birinci fıkrasının sonuna eklenen hükümle[2] genel bütçeye gelir kaydedilen vergi, resim, harç ile vergi cezaları ve bunlara bağlı zam ve faizler için tatbik edilen hacizlerde, 2004 sayılı Kanunun 268. maddesinin birinci fıkrasının son cümlesi hükmünün uygulanmayacağı belirtilerek, üçüncü şahıslar tarafından haczedilmiş mallara, maddede belirtilen amme alacakları için rehinden sonra haciz konulması halinde, rehinden önce üçüncü şahıslar tarafından tatbik edilmiş olan hacizlere iştirak edilmesi imkanı sağlanmıştır.

 

Üçüncü şahıslar tarafından haczedilmiş mallar üzerinde amme alacağı için tatbik edilmiş hacizden önce tesis edilmiş bir rehin bulunmadığı sürece nev’i sınırlaması olmaksızın hacze konu tüm amme alacaklarının ilk haciz alacaklısı üçüncü şahsın haczine iştirak edeceği tabiidir. [3]

 

Bu bilgiler ışığında İcra ve İflas kanununda rehinden önce ihtiyati veya icrai haciz bulunması halinde amme alacağı dahil, hiçbir haciz rehinden önceki hacze iştirak edemez şeklinde olumsuz hüküm, 6183 sayılı kanunun 21.maddesinde yapılan düzenleme ile hacizden pay alma bakımından bazı kamu alacakları diğer alacaklara göre daha öncelikli hale gelmiştir.

 

ÖRNEK 1; Önceki Düzenlemede Rüçhan Hakkı Uygulaması[4]

 

Çankaya Vergi Dairesi Müdürlüğünün mükellefi Yusuf Kağan ÖZDEMİR adına kayıtlı gayrimenkul üzerindeki takyidatlar (sınırlamalar) tatbik edildikleri tarih itibarıyla fer’i alacaklar dahil olmak üzere aşağıdaki gibidir.

 

Yapılan haciz sonunda Gayrimenkul 20.000 Lira satılmıştır. Buna göre gayrimenkulün satışından yapılacak paylaşımda öncelik sırası doğru olarak verilmiştir?

 

Takyidat Sırası	Haczi Koyan Birim	Alacak Türü	Tutarı	Haciz Tarihi
1. Sıra	Ahmet Yılmaz	Akitten doğan alacak	10.000	07.11.2008
2. Sıra	İş bankası İpotekli Alacak	Kredi alacağı	8.000	28.11.2008
3. Sıra	Çankaya Belediyesi	Emlak Vergisi	3.000	03.01.2009
4. Sıra	Beşiktaş Vergi Dairesi	Gelir vergisi	4.000	04.01.2009
		TOPLAM	25.000

 

 

ÇÖZÜM 1;

 

Makalemizin önceki bölümlerinde açıklandığı üzere gayrimenkulün satışından öncelikle emlak vergisi için pay ayrılacak arta kalan tutar için rehinli alacakların hakkı saklı mahfuz tutulduğu için rehinli alacaklara pay verilecektir. Bununla birlikte borçluya ait olup da bir başka kişi ya da kuruluş tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmeden evvel o mal üzerine amme alacağı içinde haciz konulursa bu alacak da hacze iştirak ederek ve bu menkul ya da gayrimenkullerin satış bedeli oransal olarak (garameten) paylaştırılacaktır. Buna göre paylaşım sırası aşağıdaki gibi tatbik edilecektir.

§ Gümrük resmi, bina ve arazi vergisi gibi eşya ve gayrimenkulün aynından doğan amme alacakları,

§ Rehinli Alacaklar,

§ Amme idaresi,

§ Üçüncü şahıslar.

 

Birinci Sıra;

 

Gayrimenkulün satış bedelinden öncelikle, gayrimenkulün aynından doğan emlak vergisi için pay ayrılacaktır. Buna göre üzerine haciz tatbik edilen gayrimenkul bedelinden Çankaya Belediyesinin 3.000 Lira’lik emlak vergisi alacağı mahsup edilecektir.

 

 

İkinci Sıra;

 

Gayrimenkulün satış bedelinden arta kalan 17.000 Lira’lik tutardan rehinli alacakların önceliği gereği ikinci sırada yer alan İş bankasının rehinli alacağı mahsup edilecektir.

 

Kalan Tutar: 17.000 – 8.000 = 9.000 Lira

 

Üçüncü ve Dördüncü Sıra;

 

Gayrimenkulün satış bedelinden emlak vergisi ve rehinli alacak karşılandıktan sonra arta kalan 9.000 lira; birinci sırada yer alan Ahmet YILMAZ’ın 10.000 Lira alacağı ile 4.sırada yer alan Beşiktaş Vergi Dairesinin 4.000 liralık toplam 14.000 Lira’lık alacağını karşılamaya yetmemektedir. Her ne kadar Ahmet YILMAZ hacze amme idaresinden önce iştirak etse de rüçhan hakkı önceliği gereği amme idaresi Ahmet YILMAZ tarafından konan hacze iştirak edecek ve satış aralarında garameten paylaştırılacaktır.

 

Buna göre;

 

Beşiktaş Vergi Dairesinin Alacağı Pay =	Amme alacağı tutarı X Satış bedelinden kalan tutar
	Toplam haciz tutarı

 

2.572 Lira =	4.000 X 9.000
	14.000

 

Ahmet YILMAZ’ın alacağı pay =	Üçüncü şahsın alacağı tutar X Satış bedelinden kalan tutar
	Toplam haciz tutarı

 

6.428 Lira =	10.000 X 9.000
	14.000

Beşiktaş Vergi Dairesi gayrimenkulün satışından arta kalan 9.000 liranın 2.572 Lirasını, Ahmet YILMAZ ise geri kalan 6.428 liralık pay alacaktır.

ÖRNEK 2; Yeni Düzenlemeler Işığında Rüçhan Hakkı Uygulaması

5479 sayılı kanunla 6183 sayılı kanunun 21.maddesinde yapılan değişiklikler baz alınarak aynı örnek üzerinden amme alacağının garameten taksimatta önceliği anlatılmaya çalışılmıştır.

Takyidat Sırası	Haczi Koyan Birim	Alacak Türü	Tutarı	Haciz Tarihi
1. Sıra	Ahmet Yılmaz	Akitten doğan alacak	10.000	07.11.2008
2. Sıra	İş bankası İpotekli Alacak	Kredi alacağı	8.000	28.11.2008
3. Sıra	Çankaya Belediyesi	Emlak Vergisi	3.000	03.01.2009
4. Sıra	Beşiktaş Vergi Dairesi	Gelir vergisi	14.000	04.01.2009
		TOPLAM	35.000

 

Birinci Sıra;

Gayrimenkulün satış bedelinden öncelikle, gayrimenkulün aynından doğan emlak vergisi için pay ayrılacaktır. Buna göre üzerine haciz tatbik edilen gayrimenkul bedelinden Çankaya Belediyesinin 3.000 Lira’lik emlak vergisi alacağı mahsup edilecektir.

 

İkinci Sıra;

Bu örnekte Beşiktaş Vergi Dairesi hacze en son katılmasına ve kendisinden önce İş bankasının rehinli alacağının bulunmasına rağmen “genel bütçeye gelir kaydedilen vergi, resim, harç ile vergi cezaları ve bunlara bağlı zam ve faizler için tatbik edilen hacizlerde” amme idaresine rehinden önce hacze iştirak edebilme olanağı tanıdığı için amme idaresi birinci sıradaki hacze rehinli alacaktan önce iştirak edebilecektir.

Bu durumda Amme idaresi birinci sırada yer alan Ahmet YILMAZ’ın haczine iştirak edecektir. Buna göre aşağıdaki formülde de görüleceği üzere amme idaresi arta kalan 17.000 liranın 9.917 lirasını gelir vergisi alacağına pay olarak alacaktır.

9.917 Lira =	14.000 X 17.000
	24.000

 

 

Üçüncü Sıra;

 

Rehinden önce ihtiyati veya icrai haciz bulunması halinde amme alacağı dahil hiçbir haciz rehinden önceki hacze iştirak edemez” hükmü gereği rehinli alacakların bu önceliği yapılan son düzenleme ile rüçhan hakkı imtiyazını amme idaresine kaptırmıştır.

 

Buna göre örneğimizde emlak vergisi gibi ayından doğan alacaklar ile gelir vergisi gibi genel bütçeye gelir kaydedilen vergilerden arta kalan pay olması halinde rehinli alacaklara mahsup imkanı tanınacaktır.

 

20.000 Lira

3.000 Lira (Emlak Vergisi)

Kalan 17.000 Lira

9.917 Lira (Gelir Vergisi)

Kalan 7.083 Lira (Rehinli Alacak)

Kalan 0,00 Lira (Ahmet Yılmaz)

 

Dördüncü Sıra;

 

Örneğimizde Ahmet YILMAZ akitten doğan 10.000 YTL alacağı için 1.Sırada hacze iştirak etmesine rağmen emlak vergisinin önceliği, amme idaresinin rehinden önce iştirak edebilme olanağı ile rehinli alacaklardan arta kalan pay olmadığından Ahmet YILMAZ’a bu alacağı için herhangi bir pay verilemeyecektir.

 

Burada yeni düzenleme ile getirilen genel bütçeye gelir kaydedilen vergi, resim, harç ile vergi cezaları ve bunlara bağlı zam ve faizler kavramını açıklığa kavuşturmak gerekir. 5018 sayılı Kamu ve Mali Kontrol Kanununun 3 maddesinin (a) bendine göre genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri “Uluslararası sınıflandırmalara göre belirlenmiş olan, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahallî idarelerini” kapsadığı ifade edilmiştir. Buna göre genel bütçe kapsamındaki aşağıdaki gelirler rehinden önceki hacze iştirak edebilecektir:

 

ü Vergi (Kurumlar, Gelir, KDV, Stopaj GV)

ü Resim,

ü Harç,

ü Vergi Cezaları (Özel usulsüzlük, usulsüzlük ve vergi ziyaı)

ü Amme alacağına bağlı gecikme zam ve faizleri

 

Bunun yanında genel bütçeye dahil aşağıdaki gelirler ise bu imtiyazdan yararlanamayacaktır:

 

ü İdari para cezası,

ü Ecrimisil,

ü Sosyal Güvenlik Kurumu prim alacağı,

 

3. Sonuç:

 

Genel bütçeye gelir kaydedilen vergi, resim, harç ile vergi cezaları ve bunlara bağlı zam ve faizler için tatbik edilen hacizlerde rehinden önce ihtiyati veya icrai haciz bulunması halinde amme idaresinin rehinden önceki hacze iştirak edebilme imkanı tanınmıştır. Ancak hacze ilk iştirak eden rehinli alacakların olması halinde rehinli alacakların önceliği saklı olacaktır.