1- GİRİŞ

Meslek mensubuna (Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ile Yeminli Malî Müşavir) ilk olarak 1994 yılında, Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından çıkarılan 2/7/1994 tarih ve 21978 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5 seri nolu Tebliğ ile özel bina inşaatı ve ihale konusu işlerden dolayı asgari işçilik inceleme yetkisi verilmiştir. Bu yetki idari bir tasarruf olun bu yetkinin kullanılmasına ilişkin yasal dayanak bulunmamakta idi. Daha sonra uygulamadaki tereddütleri gidermek amacıyla “10 seri nolu tebliğ” 30/09/1994 tarih ve 22067 sayılı, “12 seri nolu tebliğ” ise 26/2/1995 tarih ve 22214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Meslek mensuplarına inceleme yetkisinin iptali için yargı yoluna gidildiğinde, Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulunun 19/4/2002 tarihli, Esas:2000/2787 ve Karar: 2001/1185 sayılı kararı ile meslek mensuplarının kayıt ve belge inceleme yetkisi ellerinden alınmıştır. Gerekçe olarak da, 506 sayılı Kanunun 130 uncu maddesine göre 506 sayılı Kanunun uygulanması bakımından teftiş, kontrol ve denetleme yetkisinin sigorta müfettişlerineait olması gösterilmiştir.

Ancak daha sonra, meslek mensuplarının kayıt ve belge inceleme yetkisi 4958 sayılı Kanun ile 506 sayılı Kanunun 130 uncu maddesine eklenen fıkralar ile tekrar verilmiştir. Meslek mensuplarının, özel bina inşaatı ve ihale konusu işlerden dolayı yeterli işçilik inceleme yetkisi, 5510 sayılı Kanunun 59 uncu maddesiyle aynen korunmuştur

2- ÖZEL BİNA İNŞAATI VE İHALE KONUSU İ�zLERDE YETERLİ İ�zÇİLİ�zİN TESPİTİNDE USUL VE ESASLAR

2.1 Yasal Mevzuat;

5510 sayılı Kanun 59 maddesinin 4 fıkrasında“İhaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri işverenlerine, Kuruma prim borçlarının bulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin verilmesinde, 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre yetki verilmiş serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından işyeri kayıtlarının incelenmesi sonucunda Kuruma bildirildiği tespit edilen işçilik tutarlarının uygunluğu, Kurumun denetim yetkisi saklı kalmak kaydıyla, esas alınabilir .” Altıncı fıkrasında ise “Kurumca belirlenen usûl ve esaslara aykırı hareket ederek Kurum zararına sebebiyet verdiği anlaşılan serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından düzenlenen raporlar dikkate alınmaz ve bunların daha sonra düzenleyecekleri raporlar Kurumca işleme konulmaz. Gerçeğe aykırı rapor düzenleyen serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler, Kurumun bu nedenle uğradığı zarardan işverenle birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu olup, bunlar hakkında, genel hükümlere göre Kurumun takip hakkı saklıdır. Meslek mensupları, işverenlerin devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yaptıkları işler ile Kurumda tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildiriminde bulunulmamış olan yukarıdaki işler hakkında inceleme yapamazlar .” hükmü yer almaktadır.

2.2 Meslek Mensubunca Rapor Düzenlenebilecek İşler;

Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler İle Yeminli Malî Müşavirlerce (meslek mensubu) düzenlenecek raporlara ilişkin hükümler, 5510 sayılı Kanunun 59 maddesi dayanak olmak üzere 27/9/2008 tarih 27010 sayıyla Resmi Gazete’de yayımlanan “Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler İle Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Yönetmelikte SGK’ya yeterli işçilik bildirilmediği tespit edilen işyeri işverenlerine, tespit edilen fark işçilik tutarı üzerinden hesaplanacak prim, gecikme cezası ve gecikme zammı tutarı ile idarî para cezalarının uygulanmasının usul ve esasları belirtilmiştir.

2.2.1 İhale Konusu İşlerde Yeterli İşçilik Tutarının Tespit Edilmesi;

Yeterli işçiliğin tespitinde kullanılacak matrah, İhale makamı tarafından ödenen toplam hakediş tutarı ile fiyat farkı ve akreditif bedeli toplamıdır. Matrah tespitinde Katma Değer Vergisi (KDV) dahil edilmemektedir

Meslek mensubu tarafından yapılan araştırmada, değerlendirmeye esas hakediş miktarı (KDV hariç), malzeme fiyat farkı ve varsa akreditif bedeli ile ihale makamınca müteahhide kısmen malzeme verilmesi ve bu malzemelerin bedelinin belirlenerek toplam hakedişe dahil edilebilmesi durumunda belirlenen malzeme bedeli tutarı da dahil edilerek bulunan matrahtan, varsa malzemeli işçilik içeren faturalarının düşülmesi ile bulunmaktadır. Bu matrah üzerine uygulanacak oran ise ihale konusu iş için “Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ” de belirtilen orandır. Tespit edilen yeterli işçilik miktarından, varsa salt işçilik fatura tutarları ile yine varsa prime esas kazancın üst sınırı aşan ödemeler düşülerek işverenin bildirilmesi gereken yeterli işçilik miktarı belirlenmektedir.

İhaleli işin birden fazla konuyu kapsıyor olması ve her bir işin asgari işçilik oranının bilinmesi hâlinde, inceleme, işverenin bu husustaki yazılı isteğini ayrıca Kuruma dilekçe ile bildirmek kaydıyla, bu işlerin en yükseğine ilişkin asgari işçilik oranı dikkate alınarak yapılır.

İhale makamınca, işverene ödemelerin döviz şeklinde yapılması hâlinde , döviz tutarı, ödemenin yapıldığı tarihteki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca belirlenen döviz satış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilerek işlem yapılır.

2.2.2 Özel Nitelikli İnşaat İşlerinde Yeterli İşçilik Tutarının Tespit Edilmesi;

Özel nitelikteki inşaat işlerinde, inşaat maliyeti, yeterli işçiliğin tespitinde kullanılan matrahdır. “Oran” ise özel nitelikteki inşaat işi için “Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ” de belirtilen orandır.

Bina (inşaat) maliyeti, belediyeler, valilikler ve ruhsat vermeye yetkili diğer makamların vermiş olduğu inşaatın ruhsatında yazılı olan yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiylebulunmaktadır. Meslek mensubu tarafından yeterli işçiliğin tespiti aşamasında Özel bina inşaatlarında öncelikle bulunabiliyor ve yüksekse defter maliyetleri, defter maliyetinin tespit edilememesi veya düşük kalması halinde yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle bulunan inşaat maliyet bedelleri esas alınmaktadır. Bina inşaat maliyetine, arsa tutarı ve proje bedeli dahil edilmez. Yapılan araştırmada, inşaat ruhsatnamesinde belirtilen inşaat sınıf veya grubundan yüksek ya da yüzölçümünden daha fazla yapıldığı anlaşılması halinde yeterli işçilik tespiti hesabında tespit edilen sınıf veya grup yahut yüzölçümü dikkate alınır.

Y ukarıda belirtildiği üzere inşaat maliyeti, inşaatın m2’si ile birim maliyetinin çarpımı sonucu bulunmaktadır. İnşaatın m2 ruhsatta bulunmaktadır. Birim maliyet, her yıl inşaatın sınıfı ve grubuna göre Bayındırlık ve İskan Bakanlığın tarafında tespit edilmekte SGK’da bunu bir genelge ile (genellikle mart ayında) duyurmaktadır. Başladığı yıl içinde bitirilen inşaatın maliyet hesaplanmasında o yıl için tespit edilen birim maliyeti kullanılırken, başladığı yıldan sonraki yıllarda bitirilmiş olan inşaatın maliyetinin hesabında ise bitirildiği yıldan önceki yıla ait birim maliyet bedeli esas alınarak inşaat maliyeti hesaplanmaktadır.

Başladığı yıldan sonraki yıllarda bitirilmiş olan inşaatın maliyetinin hesabında bitirildiği yıldan önceki yıla ait birim maliyet bedeli esas alınması ilk olarak 01.05.2004 tarihinde uygulanmaya başlanılmıştır. Anılan tarihten önce ortalama maliyet esası dikkate alınarak inşaat maliyeti hesaplanıyordu. Yani inşaatın 5 yıl sürmesi halinde, yapı sınıf ve grubu dikkate alınarak Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından tespit edilen beş yıllık birim maliyetleri toplanıp beşe bölünmesi sonucu birim maliyet bulunmakta idi.

Yapımına 01.05.2004 tarihinden sonra başlanılan veya 01/01/2003 tarihinden sonra başlandığı halde 01.05.2004 tarihinden sonra bitirilen binaların maliyeti, ortalama maliyet yerine, bitirildiği yıldan bir önceki yıla ilişkin birim maliyet bedeli esas alınarak hesaplanmaktadır. 5510 sayılı Kanunun 107 maddesi dayanak olarak hazırlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ile de bu uygulamaya paralel hükümlerle devam edilmiştir. Yeni uygulamada da inşaat kaç yıl sürerse sürsün (başlandığı yılda bitirilenler hariç) inşaatın bitim tarihinden önceki Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından belirlenen inşaatın yapı ve sınıf grubuna uyan birim maliyet bedeli, inşaatın m2’si ile çarpılarak inşaat maliyeti bulunmaktadır

İnşaata ait birim maliyet bedeli, Bayındırlık ve İskan Bakanlığın tarafında tespit edilen ve SGK tarafından duyurulan Genelgede belirtilmemiş ise genelgede kayıtlı benzeri bir inşaatın birim maliyet bedeli dikkate alınır.

2.2.3 Özel Bina İnşaatı ve İhale Konusu İşlerde Yeterli İşçiliğin Tespitinde Ortak Hususlar;

a) Yeterli işçilik tespit yapılırken, ihale konusu işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı, özel nitelikteki inşaat işyerlerinde de inşaatın bitirildiği tarihe kadar bildirilen işçilik miktarı dikkate alınmaktadır. İşin başlangıç tarihinden önce ve bitim tarihinden sonra bildirilen primine esas kazanç tutarları ile gün sayıları yeterli işçiliğin tespitinde dikkate alınmaz.

b) Fatura ve gider belgelerinde kayıtlı tutarların, bu belgelerden yapıldığı anlaşılan işlere karşılık alınan hakediş raporu ile ödenen tutarlardan fazla olması durumunda, aşan kısım incelemede dikkate alınmaz .

c) Aracıların yaptığı işe karşılık olarak işverene kestiği faturalarındaki tutarlar istihkaktan veya bina maliyetinden düşülmez. Ancak alt işveren tarafından asıl işverenin dosyasından bildirilen işçilik tutarları hesaplamaya dahil edilir.

d) KDV’siz malzemeli işçilik faturaları, özel bina inşaatında inşaat maliyetinden ihale konusu işte ise toplam istihkaktan düşülür.

e) Aracılar tarafından yapılan işler hariç olmak üzere, işyeri sicil numarası belirtilmek kaydıyla; işin bazı bölümlerini yapan Kanun kapsamındaki diğer işverenlerden alınmış faturalara dayanılarak yapılan malzemeli işçilik ödemeleri tutarı, toplam istihkaktan yada inşaat maliyetinden düşülür

f) Bağ-Kur ve vergi sicil numaraları belirtilmek kaydıyla, işin bazı bölümlerinin yanında sigortalı çalıştırmadan bizzat yapan iş sahiplerinden [(4/b) kapsamında sigortalılardan] alınmış faturalara ve gider belgelerine dayanılarak yapılan malzemeli işçilik ödemeleri tutarı,toplam istihkaktan yada inşaat maliyetinden düşülür

g) Aynı faturada hem malzeme ve hem de işçilik tutarı kayıtlı ise, her iki tutar birbirinden ayrı kaydedilmiş olsa bile, toplam fatura tutarı, toplam istihkaktan yada inşaat maliyetinden düşülür.

h) Malzeme bedelinden ayrı olarak nakliye bedelinin kesin bir şekilde belirlendiği faturalara dayanılarak yapılan nakliye ödemeleri tutarı, toplam istihkaktan yada inşaat maliyetinden düşülür

i) Malzeme bedeli olmaksızın salt işçilik içeren faturalı ödemeler, toplam istihkak tutarından veya bina maliyet bedelinden değil , asgari işçilik oranı uygulandıktan sonra Kurumumuza bildirilmiş olması gereken asgari işçilik miktarından (hesaplanan kazançlar toplamından) düşülür ve SGK’ya bildirilen işçilikler bu tutar ile karşılaştırılarak fark işçiliğin olup olmadığının tespiti yapılır.

j) İşveren kayıtlarından bazı sigortalılara, prime esas kazanç üst sınırının üzerinde ücret ödendiği tespit edilebiliyorsa, ücret tediye bordrolarında kayıtlı brüt ücretler ile üst sınır arasındaki fark, salt işçilik içeren faturalı işçilik ödemeler, işin asgari işçilik oranı uygulanmak suretiyle hesaplanan yeterli işçilik tutarından düşülerek inceleme yapılır. Ayrıca denetim esnasında sigortalılara ait çalışma tespit edilmesi halinde tespit edilen SPEK tutarları SGK’ya bildirilen SPEK tutarına dahil edilerek bulunan yeterli işçilik tutarı ile kıyaslanması gerekmektedir.

Meslek mensubu, İnceleme sonucunda hesaplanan yeterli işçilik tutarının SGK’ya bildirilmiş olan prime esas kazançlar toplamı ile aynı veya daha fazla tutarda olduğunun anlaşılması durumunda, işverene, ilişiksizlik belgesi verilebileceğine dair rapor düzenler. Hesaplanan işçilik miktarının kuruma eksik bildirildiğinin tespiti hâlinde ise, bildirilmeyen tutar, faaliyette bulunulan aylar tespit edilebiliyorsa bu aylara, tespit edilemiyorsa faaliyette bulunulan son aya mal ederek raporunda idari para cezası önerir. Meslek mensuplarınca düzenlenen raporlar, mücbir sebep olmadığı sürece en geç on beş gün içinde işleme konulması gerekmektedir.

2.2.4 Yeterli İşçiliğin Hesaplanmasına

2.2.4.1 Özel Bina İnşaatlarında Yeterli İşçiliğin Hesaplanması

Örnek: Bay (x) tarafından yapılan 4000 m2 özel bina inşaatı 1/1/2009 -31/5/2009 döneminde tamamlanmıştır. İnşaat ruhsatında yapının sınıfı 3/B’dir (2009 yılında 3/B sınıfın birim maliyeti 498.-TLdir)İnşaatın yapım aşamasında 250.00TL tutarında malzemeli işçilik faturası bulunmaktadır. İnşaat nedeniyle bay (x) SGK’ya toplam 112.000 TL prime esas kazanç bildirmiştir. Ayrıca yapılan araştırmada 5000TL tutarında prime esas kazancın üst sınırını aşan ödemeler bulunduğu varsayalım. Bu durumda hesaplama aşağıdaki tablo kullanılarak hesaplanacaktır.

2.2.4.2 İhale Konusu İşlerde Yeterli İşçiliğin Hesaplanması

Örnek:X ltd �zti ihale yolu ile aldığı “binanın tadilat işinini”, 1/10/2009-31/5/2009 tarihleri arasında tamamlayarak toplam 1.500.000TL (KDV hariç) hakediş almıştır. Yapılana araştırmada 150.000TL tutarında malzemeli işçilik, 25.000TL tutarından salt işçilik faturaları tespit edilmiştir. Anılan ihale konusu iş nedeniyle SGK’ya 100.000TL SPEK bildiriminde bulunulmuştur. Bu bilgiler doğrultusunda yeterli işçilik tutarı aşağıdaki tablo kullanılarak hesaplanacaktır.

2.3 Meslek Mensubunca Rapor Düzenlenemeyecek İşler;

Meslek mensupları;

üHariçten işçi çalıştırılmaksızın daimi nitelikteki işyerlerinin sigortalıları ile yapılan işler,

ü Tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildiriminde bulunulmamış olan ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri,

üDevamlı mahiyetteki işyerleri (Kanunun 85/1 maddesi gereği asgari işçilik)

üİnşaat ruhsatnamesi olmayan, ruhsatnamesi olmakla birlikte imar mevzuatına göre ruhsatı hükümsüz olan inşaat işyerleri ile tamamlanmamış bina inşaatı işyerleri

hakkında yeterli işçiliğin tespiti için rapor düzenleyemezler.

Ayrıca, İşverenin veya alt işverenin defter ve belgelerini düzenleyen meslek mensupları, aynı işveren ve alt işveren için veya kendilerinin, boşanmış dahi olsa eşinin usul ve fürundan birinin veya üçüncü dereceye kadar (bu derece dâhil) kan ve ikinci dereceye kadar (bu derece dâhil) kayın hısımlarının ya da bunların yönetici oldukları veya yönetimde görev alarak ortak oldukları işyerleri hakkında da rapor düzenleyemezler.

2.4 Meslek Mensuplarının Sorumluluğu

Meslek mensupları, gerçeğe aykırı rapor düzenleyerek SGK’yı zarara uğratırlar ise oluşan zarardan işveren ile müştereken ve müteselsilen sorumludurlar. Bu durumda ilgililer hakkında ayrıca genel hükümlere göre işlem yapılır. Düzenledikleri rapor ile zarara sebebiyet verdiği, tespit edilen meslek mensupların tarafından daha sonra düzenlenen raporlar dikkate alınmaz Meslek mensuplarının şirket hâlinde çalışması durumunda, düzenlenecek raporlardan doğacak cezai ve malî sorumluluk raporu düzenleyen meslek mensubuna aittir.

3 -SONUÇ

İhaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri işverenlerine, ilişiksiz belgeleri ünite tarafından yapılana araştırma yada müfettiş tarafında yapılan araştırma sonucunda verileceği gibi, serbest muhasebeci mali müşavirler ile yeminli mali müşavirler tarafından yapılan incelemeler sonucunda da ilişiksizlik belgesi verilebilmektedir. Meslek mensuplarına 5510 sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce 506 sayılı Kanun hükümlerine istinaden verilen bu yetki 5510 sayılı Kanun ile de aynen devam ettirilmiştir. Gerek özel bina inşaat işvereni gerekse ihaleli iş alan işverenlerden inceleme talebinde bulunanların ilişiksizlik belgelerini en kısa sürede SGK’dan almaları açısından incelemenin meslek mensubu tarafından yapılması önemlilik arz etmekle birlikte meslek mensuplarının bu uygulamaya teveccüh etmeleri halinde asıl amaç hasıl olacaktır. İşverenlerin taleplerinin en kısa sürede karşılanması ve SGK denetim elemanlarının da iş yoğunluğu göz önünde bulundurulursa yeterli işçiliğin meslek mensubu tarafından yapılması uygulamasının ne kadar önemli olduğu ortaya çıkacaktır.