Bilgili Denetim Denetim Güven İster
I. GİRİŞ
5510 sayılı kanun ile getirilen yeniliklerden biri de sigortalılığın sona erdiğinin Kuruma, işten ayrılış bildirgesi(1) ile bildirilmesidir. Sigortalılığın sona erdirildiğinin sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile bildirilmemesi halinde ise idari para cezası uygulaması başlatılmıştır. Yazımızda sigortalılık hallerinin sona ermesi, sigortalılığın sona ermesinin kimin tarafından SGK’ya bildirileceği, işten ayrılış bildirgesinin verilme usulü ve zamanı ile bu konuda uygulanacak idari para cezalarını irdeleyeceğiz.
II. SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ
A) 4/A KAPSAMINDA SİGORTALI OLANLARIN SİGORTALILIKLARININ SONA ERMESİ
1- Hizmet Akdine İstinaden Çalışanlar;
4/a (SSK) kapsamında sigortalı olanların sigortalılıkları hizmet akdinin sona erdiği tarihten itibaren sona erer.
2- Bazı Sigorta Kollarına Tabi Olanlar;
2.1) Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutukluların sigortalılığı çalışmalarının sona erdiği veya işlerine son verildikleri tarihten itibaren sona erer.
2.2) 3308 sayılı Kanunda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okuyanlar, yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrencilerin sigortalılığı eğitim veya öğretimlerinin/staj sürelerinin bittiği tarihten itibaren sona erer.
B) 4/B KAPSAMINDA SİGORTALI OLANLARIN SİGORTALILIKLARININ SONA ERMESİ
5510Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan,
1- Vergi Kaydı bulunanlar;
Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanların sigortalılıkları mükellefiyetlerini gerektiren faaliyetlerine son verdikleri tarihte sona erer.
2- Vergiden Muaf olanlar;
Gelir vergisinden muaf olanların sigortalılıkları esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerindeki kayıtlarının silindiği tarihte,
Aynı zamanda bu durumda sigortalı olanlardan hizmet akdi ile çalışmaya başlayanların sigortalılıkları, çalışmaya başladıkları tarihte sona erer.
Yine Vergiden muaf olup esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerine kayıtlı olanlardan, esnaf ve sanatkârlar odaları birliklerinden alacakları (Ek-2)(2) muafiyet belgesi ile belgeleyerek on gün içinde Kuruma intikal ettirenlerin sigortalılıkları belgenin düzenlendiği tarihten, bu süreyi geçirenlerin sigortalılıkları ise belgenin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihten itibaren,
Kurumca ticaret sicil müdürlüklerinden alınan kayıtlardan resen tescili yapılanların Kurumca sigortalılık tescillerinin tebliğ edildiği tarihten itibaren 10 gün içerisinde esnaf ve sanatkârlar odaları birliklerinden alacakları ve resen tescil tarihinden geriye doğru en fazla 1 yıla ilişkin olmak üzere (Ek-2/A)(3) muafiyet belgesi ile belgelemeleri ve belgenin düzenlenme tarihinden itibaren 1 ay içerisinde Kuruma ibraz etmeleri halinde muafiyetin başlangıç tarihi itibariyle sona erer.
12.05.2010 tarihinden önce, Kurumca ticaret sicil müdürlüklerinden alınan kayıtlardan 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (2) numaralı alt bendine göre resen tescili yapılanların, esnaf ve sanatkârlar odaları birliklerinden alacakları ve resen tescil tarihinden geriye doğru en fazla 1 yıla ilişkin olmak üzere (Ek-2/A) muafiyet belgesi ile belgelemeleri ve bu maddenin yürürlük tarihinden itibaren bir ay içerisinde Kuruma ibraz etmeleri halinde muafiyetin başlangıç tarihi itibariyle sigortalılıkları sona erdirilir.(4)
3 – �zirket ortağı olanlar;
3.1) Kollektif şirket, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ile donatma iştiraki ortaklarının sigortalılıkları vergi mükellefiyetlerinin bittiği tarihte sona erer.
3.2) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklarının sigortalılıkları bu görevlerinin bittiği tarihte sona erer.
3.3) Limited şirket, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarının sigortalılıkları hisse devrine ilişkin alınan ortaklar kurulu kararı ile hissenin devrine ilişkin tanzim edilen noter devir sözleşmesinin ve devrin pay defterine işlendiği sayfanın birer suretlerinin birlikte ibraz edilmesi veya hisse devri ticaret sicil memurluğuna tescil edilmiş ise ticaret sicil gazetesinde ilan edildiği nüshasının ibraz edilmesi kaydıyla ortaklar kurulu karar tarihi itibarıyla sona erer.
3.4) İflasın açılmasına mahkemece karar verilen şirketlerin ortaklarının sigortalılıkları sigortalının talebi hâlinde mahkemenin karar tarihinde, sigortalının talebinin olmaması hâlinde ise mahkemece iflasın kapatılmasına karar verildiği tarihte sona erer.
3.5) Tasfiyenin açılmasına mahkemece karar verilen şirketlerin ortaklarının sigortalılıkları sigortalının talebi hâlinde mahkemenin karar tarihinde sona erer, bu tarih sigortalılarca, sigortalının talebinin olmaması hâlinde tasfiye kurulu kararının ticaret sicil memurluğunca tescil edildiği tarihte sona erer.
3.6) Tasfiyesine şirketin ortaklar kurulu tarafından karar verilen şirketlerin ortaklarının sigortalılıkları sigortalının talebi hâlinde tasfiyenin başlanmasına karar verildiği tarihte sona erer, bu tarih sigortalılarca, sigortalının talebinin olmaması hâlinde ise tasfiyenin sonuçlandığına ilişkin tasfiye kurulu kararının ticaret sicil memurluğunca tescil edildiği tarihte sona erer.
3.7) Münfesih duruma düşen şirketlerin ortaklarının sigortalılıkları sigortalının talebi hâlinde şirketin münfesih duruma düştüğü tarih itibarıyla sona erer, bu tarih sigortalılarca, sigortalının talebinin olmaması hâlinde münfesih duruma düşen şirketin tasfiyesinin sonuçlandığına dair tasfiye kurulu kararının ticaret sicil memurluğunca tescil edildiği tarihte sona erer.
3.8) Mahkeme kararı ile iflasın, tasfiyenin açılmasına, ortaklar kurulu kararı ile tasfiyenin başlamasına veya münfesih duruma düşmesine karar verilen şirketlerin ortaklarından hizmet akdi ile çalışmaya başlayanların sigortalılıkları, çalışmaya başladıkları tarihte sona erer.
4 – Muhtarlar;
Köy ve mahalle muhtarlarının sigortalılıkları muhtarlık görevinin bittiği tarihte,
Yine köy ve mahalle muhtarlarından hizmet akdi ile çalışmaya başlayanların sigortalılıkları, çalışmaya başladıkları tarihte sona erer.
5 – Tarımsal faaliyette bulunanlar;
Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların sigortalılıkları tarımsal faaliyetin bittiği tarihte sona erer.
Tarımsal faaliyette bulunanlardan; ziraat odalarından, ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde ise tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacakları (Ek-2) muafiyet belgesi ile belgeleyerek on gün içinde Kuruma intikal ettirilenlerin sigortalılıkları belgenin düzenlendiği tarihten, bu süreyi geçirenlerin sigortalılıkları ise belgenin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihten itibaren,
Kurumca ziraat odalarından veya ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerinden alınan kayıtlardan resen tescili yapılanların Kurumca sigortalılık tescillerinin tebliğ edildiği tarihten itibaren 10 gün içerisinde ziraat odalarından veya ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacakları ve resen tescil tarihinden geriye doğru en fazla 1 yıla ilişkin olmak üzere (Ek-2/A) muafiyet belgesi ile belgelemeleri ve belgenin düzenlenme tarihinden itibaren 1 ay içerisinde Kuruma ibraz etmeleri halinde muafiyetin başlangıç tarihi itibariyle sona erer.
12.05.2010 tarihinden önce, Kurumca ziraat odalarından veya ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerinden alınan kayıtlardan 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendine göre resen tescili yapılanların, ziraat odalarından veya ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacakları ve resen tescil tarihinden geriye doğru en fazla 1 yıla ilişkin olmak üzere (Ek-2/A) muafiyet belgesi ile belgelemeleri ve bu maddenin yürürlük tarihinden itibaren üç ay içerisinde Kuruma ibraz etmeleri halinde muafiyetin başlangıç tarihi itibariyle sigortalılıkları sona erdirilir.(5)
6 – Yabancı Ülkede Bulunanlar;
Herhangi bir yabancı ülkede ikamet eden ve o ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayan veya ikamet esasına bağlı olarak o ülke sosyal güvenlik sistemine dâhil olanların sigortalılıkları, çalışmaya veya ilgili ülke sosyal güvenlik sistemine dâhil oldukları tarihte sona erer.
7 – 6132 sayılı kanuna tabi jokey ve antrenörler;
6132 sayılı Kanuna tabi jokey ve antrenörlerin sigortalılıkları, fiilî çalışmalarının bittiği tarihte sona erer.
C) 4//C KAPSAMINDA SİGORTALI OLANLARIN SİGORTALILIKLARININ SONA ERMESİ
Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanların sigortalılıkları; ölüm hâlinde veya aylık bağlanmasını gerektiren hâllerde, görev aylıklarının kesildiği tarihi, 8/6/1949 tarihli ve 5434 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde belirtilen yaş hadleri ile sıhhi izin sürelerinin doldurulması hâlinde ise bu süre ve hadlerin doldurulduğu tarihleri takip eden aybaşından, diğer hâllerde ise görevden ayrıldıkları tarihten itibaren sona erer .
D) HARP / VAZİFE MALULLERİ
1) Harp malûlleri ile 3713 veya 2330 sayılı kanunlara göre vazife malûllüğü aylığı bağlanmış olanlardan Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrası kapsamında sigortalı olanların sigortalılıkları, sigortalı çalışmalarının sona erdiği tarihten itibaren sona erer.
2) Harp malûlleri ile 3713 veya 2330 sayılı kanunlara göre vazife malûllüğü aylığı bağlanmış olanlardan Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamında çalışanlardan uzun vadeli sigorta kollarına tabi olup bu sigorta kollarından çıkmak isteyenler hakkında isteklerine dair yazılı taleplerini takip eden ayın başından itibaren sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanmaya devam edilir.
III. SİGORTALILI�zIN SONA ERMESİNİ SGK’YA BİLDİRİLMEKLE YÜKÜMLÜ OLANLAR
Sigortalılığın sona ermesinin Sosyal Güvenlik Kurumuna kimin tarafından bildirileceği, sigortalılık statüsüne göre farklılık göstermektedir.
a) 4/a kapsamında sigortalı olanlar/sayılanlar;
4/a kapsamında sigortalı olan ve hizmet akdine istinaden çalışanların sigortalılığının sona ermesi İşverenleri tarafından,
4/a kapsamında sigortalı sayılıp, Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutukluların sigortalılıklarının sona ermesi Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumu tarafından,
3308 sayılı Kanunda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilerin sigortalılıklarının sona ermesi Mesleki Eğitim Merkezleri tarafından,
Meslek liselerinde okuyanlar ile yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrencilerin sigortalılıklarının sona ermesi eğitim ve öğretim gördükleri kurumları tarafından,
SGK’ya bildirilmelidir.
b) 4/b kapsamında sigortalı olanlar;
Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanların sigortalılıklarının sona ermesi, vergi dairelerince,
Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerine kayıtlı olanların sigortalılıklarının sona ermesi, esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerince,
�zirket ortaklarından;
Kollektif şirket, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ile donatma iştiraki ortaklarının, sigortalılıklarının sona ermesi vergi dairelerince,
Anonim �zirketlerin yönetim kurulu üyesi ortaklarının, limited şirket ortaklarının, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarının, iflasın açılmasına mahkemece karar verilen şirketlerin ortaklarının, sigortalılıklarının sona ermesi şirket yetkililerince,
Tasfiyenin açılmasına/başlamasına mahkemece/ortaklar kurulunca karar verilen, münfesih duruma düşen ve tasfiye kurulu kararı ticaret sicil memurluğunca tescil edilen şirketlerin, şirketlerin ortaklarının sigortalılıklarının sona ermesi ticaret sicil memurluklarınca,
Köy ve mahalle muhtarlarının sigortalılıklarının sona ermesi İl/İlçe mülki amirliklerince,
Tarımda kendi adına bağımsız çalışanların sigortalılıklarının sona ermesi Ziraat Odalarınca, Ziraat odası bulunmayan yerlerde İl/İlçe Tarım Müdürlüklerince,
6132 sayılı kanuna tabi jokey ve antrenörlerin sigortalılıklarının sona ermesi, Türkiye Jokey Kulübünce,
SGK’ya bildirilmelidir.
4/b kapsamında sigortalı olanların tamamı, kendileri de sigortalılıklarının sona erdiğini Kuruma bildirmek zorundadırlar.
Yine Esnaf ve Sanatkar sicil memurlukları ile Ziraat odalarından Sigortalılık muafiyet belgesi alanlar bunları kendileri Kuruma bildirmekle yükümlüdürler.
Vergiden mauf olup, esnaf sanatkarlar siciline kayıtlı bulunanlar, köy ve mahalle muhtarları ve Mahkeme kararı/ortaklar kurulu kararı ile iflasın, tasfiyenin açılmasına/tasfiyenin başlamasına veya münfesih duruma düşmesine karar verilen şirketlerin ortaklarından hizmet akdi ile çalışmaya başlayanlar bu durumu Kuruma, bildirmekle kendileri yükümlüdürler.
c) 4/c Kapsamında sigortalı olanlar;
Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanların, sigortalılıklarının sona ermesi, sigortalı işe giriş bildirgesini düzenlemekle yükümlü olan idare tarafından Kuruma bildirilir.
IV. SİGORTALILI�zIN SONA ERMESİNİN SGK’YA BİLDİRİLMESİ
Sigortalılığın sona ermesi, örneği Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde bulunan sigortalı işten ayrılış bildirgesiyle, sigortalılığın sona ermesinden itibaren on gün içinde e-sigorta yoluyla Kuruma bildirilmelidir.
ÖRNEK (1) – 21.05.2010 tarihinde hizmet akdi sona eren bir sigortalının işten ayrılış bildirgesi, işvereni tarafından e-sigorta yoluyla en geç 31.05.2010 tarihine kadar SGK’ya bildirilmelidir.
ÖRNEK (2) – (X) Limited şirketi ortağı, (A) şirkette bulunan hisselerinin tamamını 14.05.2010 tarihli ortaklar kurulu kararı ile devretmiştir. (A) nın işten ayrılış bildirgesi en geç 24.05.2010 tarihine kadar (X) limited şirketi yetkililerince SGK’ya bildirilmelidir.
ÖRNEK (3) – (Z) anonim şirketinin yönetim kurulu üyesi olan ortağı, (E) nin yönetim kurulu üyeliği 11.05.2010 tarihinde sona ermiştir. Bu durumda (E) nin işten ayrılış bildirgesi 10 gün içinde yani en geç 21.05.2010 tarihine kadar (Z) A.�z. nin yetkilileri tarafından SGK’ya bildirilmelidir.
ÖRNEK (4) – Vergiden muaf ve esnaf ve sanatkarlar siciline kayıtlı (Y), faaliyetine 18.05.2010 tarihinde son vermiş ve esnaf ve sanatkarlar sicilinden kaydını sildirmiştir. Esnaf ve Sanatkarlar sicil memurluğu (Y) nin sigortalılığa konu faaliyetinin sona erdiğini 28.05.2010 tarihine kadar işten ayrılış bildirgesi ile SGK’ya bildirmelidir.
ÖRNEK (5) – (R) ilçesine bağlı (B) köyünde Muhtarlık yapan (S) 01.06.2010 tarihinde Muhtarlıktan istifa etmiştir. (R) Kaymakamlığı tarafından 11.06.2010 tarihine kadar işten ayrılış bildirgesi düzenlenerek SGK ya verilmelidir.
V. SİGORTALILI�zIN SONA ERMESİNİN SÜRESİ İÇİNDE BİLDİRİLMEMESİ HALİNDE UYGULANACAK İDARİ PARA CEZASI
İşten ayrılış bildirgesinin 10 günlük sürede Kuruma verilmemesi halinde, Belgeyi SGK’ya vermekle yükümlü olan Kurum, Kuruluş ve tüzel kişilere, belgenin Kuruma verilmesi gereken son günde yürürlükte olan aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanmaktadır.
4/b (bağkur) kapsamındaki sigortalılar kendileri de işten ayrılış bildirgesi düzenleyerek, sigortalılığın bittiği tarihten itibaren 10 gün içinde SGK’ya vermek zorundadırlar. Ancak sigortalıların kendileri tarafından işten ayrılış bildirgesi verilmemesi veya geç verilmesi halinde idari para cezası uygulanmayacaktır.
Yine Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalılardan naklen ve hizmet akdi sona ermeden aynı işverenin aynı ya da başka ünitede tescil edilmiş diğer bir işyerinde çalışmak üzere işten ayrılanlar için veya işyerinin aynı il içinde başka bir ünitenin görev bölgesine nakledilmesi halinde eski işyeri numarası üzerinden yasal süresi dışında verilen sigortalı işten ayrılış bildirgesi de süresinde verilmiş sayılacak ve bunlara da idari para cezası uygulanmayacaktır.
4/c kapsamında sigortalı olanları çalıştıran Kamu idarelerine de bu sigortalılardan dolayı, işten ayrılış bildirgesinin verilmemesi veya geç verilmesi nedeniyle idari para cezası uygulanmamaktadır.
VI. SONUÇ
5510 sayılı yasa ile işten ayrılış bildirgesi ile sigortalılığın sona ermesinin SGK’ya bildirilmesi zorunluluğu getirilmiştir.
01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı yasada sadece 4/b (bağkur) sigortalılıkları sona erenlere ait, işten ayrılış bildirgesini 10 gün içinde SGK’ya vermeyen Kurum ve Kuruluşlar ile tüzel kişilere idari para cezası uygulanmakta iken, 5838 sayılı yasa ile 5510 sayılı yasanın 102. maddesine (j) fıkrası eklenmiş ve 4/a (ssk) sigortalılarının ve 506 sayılı yasanın geçici 20. maddesi kapsamında kurulan sandık iştirakçilerinin de, sigortalılığının sona ermesinin işten ayrılış bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesi halinde idari para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.
İşten ayrılış bildirgesinin, sigortalılığın sona erdiği tarihten itibaren 10 günlük yasal süre içinde SGK’ya verilmemesi halinde, belgenin Kuruma son verilme gününde yürürlükte bulunan aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanmaktadır.
4/c kapsamındaki sigortalıların (memurlar) Kurumları tarafından, 4/b (bağkur) kapsamındaki sigortalıların kendileri tarafından da işten ayrılış bildirgesi vermeleri zorunlu olsa da, bu zorunluluğun yerine getirilmemesi veya geç getirilmesi durumunda, bunlara idari para cezası uygulanmaktadır.
İşten ayrılış bildirgesinin verilmesinin zorunlu oluşunun, özellikle 4/a (ssk) sigortalıları yönünden olumlu bir uygulama olduğunu, işsizlik ödeneği müracaatlarında ve yeşil kart müracaatlarında sigortalıların mağduriyetinin önlendiğini, yine 4/a ve diğer sigortalılar yönünden de süresinde bildirilmeyen işten çıkışlardan dolayı oluşan Kurum zararının önüne geçildiğini düşünmekteyiz.
—————————-
(1) 12.05.2010 tarihli 27579 sayılı resmi gazetede yayınlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin (SSİY) ekinde (EK-5 ve EK-5A) İşten ayrılış bildirgesi mevcuttur.
(2) Sosyal Sigortalar İşlemleri Yönetmeliğinin 2 nolu eki
(3) 12.05.2010 tarihli resmi gazetede yayınlanan SSİY de her ne kadar EK-2/A dan söz edilse de yönetmelik ekinde böyle bir ek yayınlanmamıştır.
(4) SSİY, Geçici 6. maddenin 10. fıkrası
(5) SSİY, Geçici 8. maddenin 9. fıkrası
