Bilgili Denetim Denetim Güven İster
1. Giriş:
Tüm çağdaş dünyada olduğu gibi eşyanın tabiatına bağlı olarak çalışanların da elbette bir dinlenme hakları bulunmaktadır. Çeşitli yasal düzenlemelerle kayıt ve koruma altına alınan bu hakkın kullanımı hem işçi hem de işveren için zorlayıcı hükümlerle donatılmıştır. Memurlar için ayrı izin hakkı düzenlenmiş olduğu gibi ülkemizde geçerli İş Kanunu, Basın-İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu gibi farklı iş kanunları kapsamında da ayrı ayrı tanzim edilmiş bulunmaktadır.
2. Sorular Bağlamında Çalışanların Yıllık İzin Hakları
2.1. İş Kanununa Tabi Çalışanların yıllık izin süresi ne kadardır?
4857 sayılı İş Kanununa tabi çalışanların yıllık izin süresi çalışma süresiyle orantılı olarak belirlenmiştir. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
b) Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara 20 günden,
c) Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden,
az olamaz.
Toplu iş sözleşmeleriyle bu miktarlardan daha fazla süre belirlenebilir.
Bir yıldan az süreler için yıllık izin hakkı yoktur.
18 yaşından küçük çocuklarla 50 ve daha yukarı yaştaki çalışanlara 20 günden az yıllık izin verilemez.
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır.
2.2. Yıllık izin süresi ne zaman 20 güne çıkar?
24 Nisan 2003 tarihinde işe giren bir çalışan ilk yıllık iznini 24.04.2004-23.04.2005 tarihleri arasında 14 gün olarak kullanmalıdır. Bu çalışan 24.04.2008 – 23.04.2009 tarihleri arasında hak kazandığı iznini ise 24.04.2009 – 23.04.2010 arasında 20 gün olarak kullanmalıdır.
Yıllık izin sürelerine esas izin kıdem süreleri çalışmaya ara verilmediği yahut çalışılmış gibi sayılan süreler kapsamında geçtiği sürece işlemeye devam eder. Ancak bunlar dışındaki süreler izin kıdemini öteleyici, bir başka deyişle bir sonraki yıllık izni hak etme süresini daha geç elde etmeye neden olucu rol oynarlar.
Bir de hizmet süresi ne olursa olsun 50 ve daha yukarı yaştaki işçilerin yıllık ücretli izin süresi 20 gün olarak uygulanır. 18 ve daha küçük yaştaki işçiler de 20 günden daha az yıllık ücretli izin süresi verilemez.
2.3. Yıllık izinde çalışılmış gibi sayılan haller nelerdir?
Aşağıdaki süreler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır:
a) İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler (Ancak, 25 inci maddenin (I) numaralı bendinin (b) alt bendinde öngörülen süreden fazlası sayılmaz.).
b) Kadın işçilerin 74 üncü madde gereğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler.
c) İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (Bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz.).
d) Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın onbeş günü (işçinin yeniden işe başlaması şartıyla).
e) Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri.
f) 3153 sayılı Kanuna dayanılarak çıkarılan tüzüğe göre röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler.
g) İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
h) İşçilerin evlenmelerinde üç güne kadar, ana veya babalarının, eşlerinin, kardeş veya çocuklarının ölümünde üç güne kadar verilecek izinler.
i) İşveren tarafından verilen diğer izinler ile kısa çalışma süreleri.
j) Bu Kanunun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi.
k) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
l) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
m) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
n) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
o) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
p) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
2.4. Yıllık izin süreleri en fazla kaça bölünebilir?
Yıllık izin süreleri bir bölümü 10 günden az olmamak üzere en fazla üçe bölünebilir. Buradaki bir bölümü ifadesi hiçbir bölümü anlamında değildir. Yani yalnızca bir bölümü 10 günden az olmamak üzere örneğin 14 günlük bir izin süresi bile 10+2+2 olmak üzere üçe bölünebilir. Amaç çalışanın hiç olmazsa bir defa arka arkaya 10 çalışmadan dinlenmesini sağlamaktır.
Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez.
2.5. Yıllık iznin kullanımı nasıl olmalıdır?
Yıllık izne çıkan işçiye ücreti peşin ödenir ve yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. İzne çıkan işçilere ilişkin olarak söz konusu aya ait izin bordrosuna yıllık izne çıktığına dair kayıt düşülmelidir
2.6. Yıllık izin karşılıklı anlaşma ile kullanılmayabilir mi?
Yıllık iznin kullanımını çalışan ve işveren anlaşsalar bile kullanımından feragat edemezler. Bu kural hem 4857 sayılı İş Kanununa, hem 5953 sayılı Basın İş Kanununa hem de 854 sayılı Deniz İş Kanununa tabi çalışanların hepsi işçin de geçerlidir.
Hatta 4857 sayılı İş Kanununa göre çalışanın yıllık izinde başka bir işyerinde çalıştığının tespiti halinde işveren ödediği yıllık izin ücretini geri alma hakkına sahip bulunmaktadır.
2.7. İşten ayrılmasına rağmen kullanılmayan yıllık izinleri için hak iddia edilebilir mi?
İşten ayrıldıktan itibaren beş yıl içinde kullanılmayan yıllık izin ücretlerini talep etmek mümkündür. Talebe rağmen verilmiyorsa İş Mahkemelerine başvurulabilir. Verilmeyen izinlerin ait olduğu dönemdeki değil işten ayrıldığı tarihte geçerli parametreler üzerinden işten ayrıldığı tarih ile ödendiği tarihe kadar geçen sürede mevduata uygulanan en yüksek faiz üzerinden nemalandırılarak ödeme yapılması gerekmektedir. Bu nedenle işverenler işten ayrılanlara kullandırdıkları izinlerin ispatlanması için izin defteri, izin cetveli tutmak ve bunları işten ayrılırken ibraname ile belgelendirmek durumundadırlar.
2.8. Emekli Olduktan Sonra Çalışan İşçinin İzin Kıdemi Nasıl Hesaplanır?
Yaşlılık aylığı sahibi iken yeniden çalışmaya başlayan işçilerin yıllık ücretli izin yönünden kıdemleri sıfırlanarak emeklilik öncesi çalışma süreleri nazara alınmadan hesaplanması gerekmektedir. Zira yaşlılık aylığı alan işçi kıdem tazminatını da almış olacağından, bu durumun kıdemini sıfırlamış olduğu kabul edilir. Keza yine bu işçinin ilk yıllık ücretli iznine hak kazanması için asgarî bir yıl çalışması gerekecektir.
Kanunda ve yönetmelikte açık olarak yer almayan bu hususa Yüksek Mahkeme de “Emekli olup, kıdem tazminatı aldıktan sonra işyerinde çalışmasını sürdüren işçinin işyerinden ikinci ayrılışında kıdem tazminatı ve yıllık ücretli izin hesabında kıdem tazminatını aldığı önceki süreleri dikkate alınmaz” hükmünü haiz kararıyla açıklık getirmektedir.[1]
3. Diğer Çalışanların İzinleri
3.1. Gazetecilerin izinleri
Gazeteciler Basın İş Kanununa göre izin kullanmaktadırlar[2]. Bu kapsamda çalışanlar bir yıllık kıdemi doldurmak kaydıyla yılda dört hafta izin kullanabilirler. Hizmet 6 yıldan fazlaysa izin süresi 6 hafta olur. �zu kadar ki gazetecinin kıdemi aynı gazetedeki hizmetine göre değil, totaldeki hizmetine göre hesaplanır.
Günlük olmayan periyodiklerde çalışan gazeteciler ise 6 ayda bir 2 hafta izin kullanma hakkına sahiptirler.
3.2. Denizcilerin izin süreleri nasıldır?
Aynı işveren emrinde veya aynı gemide bir takvim yılı içinde bir veya birkaç hizmet akdine dayanarak en az altı ay çalışmış olan gemiadamı, yıllık ücretli izine hak kazanır.
İzin süresi, altı aydan bir yıla kadar hizmeti olan gemiadamları için 15 günden ve bir yıl ve daha fazla hizmeti olanlar için yılda bir aydan az olamaz.
Bir aylık izin, tarafların rızasıyla aynı yıl içinde kullanılmak suretiyle ikiye bölünebilir.
Gemiadamı, yıllık ücretli iznini yabancı bir memleket limanında veya hizmet akdinin yapılmış bulunduğu mahalden gayri bir yerde kullanmaya zorlanamaz.
Gemiadamı, dilerse, işveren veya işveren vekilinden ücretli izne ilişkin olarak 7 güne kadar ücretsiz yol izni de isteyebilir.[3]
3.3. Memurların İzin Hakkı Nasıldır?
Devlet memurlarının yıllık izin süresi, hizmeti 1 yıldan on yıla kadar (On yıl dahil) olanlar için yirmi gün, hizmeti on yıldan fazla olanlar için 30 gündür. Zorunlu hallerde bu sürelere gidiş ve dönüş için en çok ikişer gün eklenebilir.
Yıllık izinler, amirin uygun bulacağı zamanlarda, toptan veya ihtiyaca göre kısım kısım kullanılabilir. Birbirini izliyen iki yılın izni bir arada verilebilir. Cari yıl ile bir önceki yıl hariç, önceki yıllara ait kullanılmayan izin hakları düşer.
Öğretmenler yaz tatili ile dinlenme tatillerinde izinli sayılırlar.Bunlara, hastalık ve diğer mazeret izinleri dışında, ayrıca yıllık izin verilmez.
Hizmetleri sırasında radyoaktif ışınlarla çalışan personele, her yıl yıllık izinlerine ilaveten bir aylık sağlık izni verilir.
1 yıldan az hizmeti olan memurların da işçiler gibi yıllık izin hakkı bulunmamaktadır. Memurların izin hakkı takvim yılı esaslıdır. Yani işçiler gibi işe ilk defa başladığı tarihten her bir yılı doldurduktan sonra izin kıdemi hesaplanırken memurlar için izin her takvim yılı için ayrı ayrıdır ve kullanılmayan izinler bir sonraki yıla devrolur. Ancak örneğin 2008 yılına ait kullanılmamış bir izin süresi varsa en geç 31.12.2009 tarihine kadar kullanılması gerekmekte, kullanılmaması halinde bu süre 2010 yılına devrolmayarak yanmaktadır.
399 sayılı KHK’ye tabi sözleşmeli personelin izin hakları ise ertesi yıla devrolmamakta, hak edildiği yıl içinde kullanması gerekmekte, kullanılmayan izin hakları yanmaktadır.
4. Sonuç
Memur olsun işçi olsun çalışma yaşamının belli bölümlerinde dinlenmeye ihtiyacı kuşkusuzdur. Bu hak tam dinlenmeyi sağlayarak çalışanın sağlığını korumayı amaçladığı gibi, tam dinlenmeyle iş kazalarını azaltarak insan yaşamını önemsendiğini de göstermektedir. Öyle ki çalışanın dinlenme hakkının kullanılması yolunda kendisine bile engelleme hakkı tanınmamıştır. Memurlarla içiler arasında yıllık izne hak kazanma ve kullanma bakımından farklar olduğu gibi çeşitli iş kanunlarına tabi çalışanlar arasında da farklılıklar öngörülmüştür.
Yıllık izin hakkı o işyerindeki kıdeme göre artmakta, kıdem tazminatını almak yıllık izin kıdemini sıfırlayan bir özelliğe sahip olmaktadır.
