Bilgili Denetim Denetim Güven İster
1. Giriş:
2008 yılında başlayan küresel ekonomik krizin etkilerini çevre ülkelerden veya gelişmiş ülkelerden daha az etkilenmemizin nedenleri arasında elbette alınan işsizliğe karşı alınan teşvik bazlı önlemleri de saymak mümkündür. Bunlardan biri de kadın ve 18-29 yaş arasındaki genç erkeklerin istihdamına ilişkin teşviktir. Kaldı ki bu teşvikten yararlanmaya katılma bakımından ilk miadını 30.06.2010 tarihinde doldurmuştu. Ancak siyasi irade bu teşviki şartlarında birtakım değişikliklerle birlikte yeniden çıkarma ihtiyacı hissetmiş bulunmaktadır. Bu nedenle de prim yapılandırması adıyla gündeme gelen Torba Kanunun[1]içindeki çalışma yaşamına ilişkin onlarca farklı değişikliklerden birisi de bu kadın ve genç işçi istihdamını teşviki öngören uygulamanın daha esnekleştirerek yenilenmesi olmuştur.
2. Kadın ve Genç İstihdamını Teşvikte Önceki Uygulama
5763 sayılı Kanun[2]ile getirilen kadın ve genç işçi istihdamını teşvik uygulaması işe giriş tarihi itibariyle 18-29 yaş arası erkekler ile yaş şartı aranmaksızın 18 yaşından büyük kadınların asgari ücret üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisseleri, 5 yıl süreyle kademeli olarak İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanabilmesini öngörmekteydi.
Buna göre, 30 Haziran 2010 (dâhil) tarihine kadar işe alınan ve fiilen çalıştırılan 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınların asgari ücret üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin;
– Birinci yıl için yüzde 100’ü
– İkinci yıl için yüzde 80’i
– Üçüncü yıl için yüzde 60’ı
– Dördüncü yıl için yüzde 40’ı
– Beşinci yıl için yüzde 20’si,
İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır.
30.06.2010’a kadar işe alınan işçilerin yaş ve cinsiyet yönünden gerekli koşulları sağlamalarının yanında 2008/Ocak ila 2008/Haziran veya 2008/Aralık ve 2009/Ocak aylarına ilişkin olarak SGK’ya verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı olmamaları ve fiilen çalışmaları gerekmekteydi.
Teşvikten yararlanacak işyerinin ise 01.07.2008 ila 30.06.2010 tarihleri arasında işe alacakları sigortalıların, 2007/Temmuz ila 2008/Haziran aylarında SGK’ya bildirilmiş toplam sigortalı sayısının, aynı dönem aralığında SGK’ya bildirim yapılmış ay sayısına bölünmesi suretiyle bulunacak olan ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınmış olması veya ilk defa işçi çalıştıran bir işyeri olması gerekmekteydi.
İşverenin bunlarla birlikte ayrıca çalıştırdığı sigortalılarla ilgili aylık prim ve hizmet belgelerini SGK’ya yasal süresi içerisinde vermesi, sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmayan işveren hissesine ait tutarları süresi içinde ödemiş olması da şart bulunmaktaydı.
3. Torba Kanunla Öngörülen Kadın ve Genç İstihdamını Teşvik Uygulaması
31.12.2015 tarihine kadar işe alman her bir sigortalı için geçerli olmak üzere, Torba Kanunda yayımlanacak ilgili maddesinin yürürlük tarihinden itibaren özel sektör işverenlerince işe alınan ve fiilen çalıştırılanların; işe alındıkları tarihten önceki altı aya ilişkin SGK’ya verilen prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olmaları, aynı döneme ilişkin işe alındıkları işyerinden bildirilen prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısının ortalamasına ilave olmaları ve bu maddede belirtilen diğer koşullan da sağlamak kaydıyla, prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutan, işe alındıkları tarihten itibaren İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacağı öngörülmektedir.
Fakat bu uygulamada teşvikten yararlanmanın farklı şekilde, mesleki donanıma bağlı olarak değişik sürelerde olması öngörülmektedir. Nitekim söz konusu teşvikin;
a) 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınlardan;
1) Mesleki yeterlik belgesi sahipleri için 48 ay (4 yıl) süreyle,
2) Mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulu veya Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler için 36 ay süreyle,
3) Mesleki yeterlik belgesi olmayan ve mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulu veya Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirmemiş olanlar için 24 ay süreyle,
b) 29 yaşından büyük erkeklerden mesleki yeterlik belgesi olan ve/veya mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulu yahut Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirmiş olanlar için 24 ay süreyle,
c) Mesleki yeterlik belgesi olan ve/veya mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulu yahut Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirmiş olanların Türkiye İş Kurumuna kayıtlı işsizler arasında olmaları ve bunların alınması halinde ilave olarak 6 ay süreyle,
ç) 4/a sigortalılığı (SSK) kapsamında çalışmakta iken, bu teşvikle ilgili Torba Kanun maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulunu bitirenler için 12 ay süreyle,
d) 18 yaşından büyüklerden bu fıkranın (a), (b) ve (ç) bentlerine girmeyenlerin Türkiye İş Kurumuna kayıtlı işsizler arasından işe alınmaları halinde altı ay süreyle,
Uygulanması öngörülmektedir.
Teşvik eski uygulamasından çok farklı olarak 29 yaş üstü erkek sigortalıları da yetişmiş olma şartıyla kapsamına almaktadır. Yine Torba Kanundaki istihdamın teşvikinin önceki kadın ve genç işçi istihdamını teşvikinden farkı olarak teşvike esas prime esas kazanç matrahının kullanılmasını öngörmektedir.
Teşvik destek unsurundan yararlanabilmek için sigortalıların sahip oldukları mesleki yeterlik, mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim kurumlan ile meslek yüksek okulu veya Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarına ilişkin belgelerde belirtilen meslek ya da alanlarda işe alınmaları ve/veya çalışıyor olmaları da gerekmektedir.
Bu maddeyle sağlanan destek unsurundan aynı sigortalı için bir kez yararlanılabilir. Sigortalı, destek süresini tamamlamadan işsiz kalması halinde, kalan süreden yeniden yararlanamaz. Ancak ikinci fıkranın (a) bendi kapsamına girenlerin, aynı bent kapsamında yeniden işe alınmaları ve (1) veya (2) numaralı alt bentlerde sayılan belge ve nitelikleri bu dönemde temin etmeleri halinde destekten yeniden yararlanabileceklerdir. Bu durumda ilk yararlanma süresi, ikincisinden düşülür ve toplam yararlanma süresi en son yararlanılan destek için maddede öngörülen süreyi aşamayacaktır.
Eski uygulamayla paralel olarak bu uygulamada da Yasa koyucu haklı olarak primlerini düzgün ve zamanında yatıranlarla sınırlı olarak teşvikten yana olduğunu ortaya koymaktadır. Nitekim işveren hissesine ait primlerin İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak; 5510 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerini yasal süresi içerisinde SGK’ya zamanında vermesi, sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarını yasal süresi içinde ödemesi ve kapsama giren sigortalının işe alındığı işyerinden dolayı SGK’ya prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmaması şart tutulmaktadır.
SGK’ya olan prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarının 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine göre tecil ve taksitlendirilmiş veya ilgili diğer kanunlar uyarınca prim borçlarının yeniden yapılandırılmış ve taksitlendirilmiş olması, bu tecil, taksitlendirme ve yeniden yapılandırma devam ettiği sürece işverenlerin teşvikten yararlanmasına engel teşkil etmeyecektir.
Kısıtlayıcı olarak hüküm olarak önceki teşvikteki uygulama gibi teşvikin 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki alım ve yapım işleri ve 4734 sayılı Kanundan istisna olan alım ve yapım işleri ile uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işlerine ilişkin işyerleri ve sosyal güvenlik destek primine tabi emekli aylığı sahibi çalışanlar ile yurt dışında çalışan sigortalılar hakkında uygulanmaması da öngörülmektedir.
5510 sayılı SSGSS Kanunu gereğince yapılan kontrol ve denetimlerde, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işverenler bir yıl süreyle bu maddeyle sağlanan destek unsurlarından yararlanamayacaklar.
Kadın ve genç işçi istihdamına ilişkin teşvik uygulaması, primlerini zamanında ödeyen işverenlere tanınan 5 puanlık işveren hissesi prim teşviki ile birlikte uygulanabilecek ve öncelikle 5 puanlık prim desteği uygulandıktan sonra kalan prim teşvike konu olacaktır.
Bakanlar Kurulunun bu maddenin uygulanma süresini 2015 yılından itibaren beş yıla kadar uzatmaya yetkili kılınması da öngörülmektedir.
5. Sonuç:
Başvuru süresi 30.06.2010 tarihinde sona eren kadın ve genç istihdam teşvik desteğinin[3]mesleki yeterlilik ve mesleki eğitime göre istihdam halinde 29 üst yaş sınırını da aşabilecek ve primini zamanında yatıran işverenler için öngörülen 5 puanlık SSK işveren hissesi prim desteği ile birlikte uygulanabilir duruma getirildiği gözlemlenmektedir. İşverenler konusunda eğitim gören işçileri alırsa teşvikten daha uzun süreyle yararlanabilecek, bu da mesleki eğitime ve İş-Kur’un kurslarına olan ilgiyi artıracaktır. Torba Kanundaki istihdamın teşvikinin önceki kadın ve genç işçi istihdamını teşvikinden farkı olarak teşvike esas prime esas kazanç matrahının kullanılmasının öngörülüyor olması, yüzde 5 işveren hissesi prim teşvikiyle birlikte kullanılabilmesi ve mesleki eğitime paralel olarak yararlanmanın artırılıyor olması ile yine mesleki eğitime bağlı olarak 29 yaş üstü erkek çalışanlara da açılması olarak sıralanabilir.
