Uzlaşmada Vergi Ve Cezalar Buharlaşıyor Mu?

1. UZLAŞMA MÜESSESESİNE GENEL BAKIŞ:

Uzlaşma mükelleflerin adlarına yapılan tarhiyatı yargıya intikal ettirmeden önce vergi idaresi ile tahakkuk edecek vergi ve ceza hususunda anlaşmak için başvurabilecekleri idari çözüm yoludur[1][1].

Türk Vergi Sistemimizde Uzlaşma Tarhiyat Öncesi ve Tarhiyat Sonrası olmak üzere iki şekilde düzenlenmiştir. Mükellef bunlardan sadece birinden yararlanabilir. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma hükümleri VUK’nun EK 1-11’nci maddelerinde düzenlenmiştir. Ek 1’nci maddesinin son fıkrasının Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye istinaden uzlaşmaya ilişkin hususlar Yönetmeliklerle açıklanmıştır. Bu bağlamda Tarhiyat Öncesi Uzlaşma[2][2]ve Tarhiyat Sonrası Uzlaşma[3][3] Yönetmelikleri yayınlanmıştır.

Tarhiyat öncesi uzlaşma, nezdinde vergi incelenmesine başlanmış mükelleflerin adlarına tarhiyat yapılmadan önce kullanabileceği bir haktır. Bunun yanında Tarhiyat sonrası uzlaşma ise verginin tarh edilmesi veya cezanın kesilmesinden sonra başvurabilecek bir sulh yoludur[4][4].

213 sayılı Vergi Usul Kanununun Ek 1’nci maddesinde; “Mükellef tarafından, ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezalarının tahakkuk edecek miktarları konusunda uzlaşma konusu yapılabilir. Vergi idaresinin uzlaşma yolu ile amme alacağını ihtilafsız tahsil etmekte bu tahsili yaparken bir miktar ve cezalardan vazgeçmekte, mükellefler ise vergi idaresince vazgeçilen bir kısım alacakları sayesinde ekonomik destek bularak borçlarını ödeme fırsatı bulmaktadır. Kamu alacağının ihtilaf yaratılmadan çözülmesi yargı sürecini hafifletmekte ve alacağın sürüncemede kalmasını önlemektedir.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma kapsamına 213 sayılı Vergi Usul Kanunu kapsamında düzenlenen vergi ziyaı cezası, özel usulsüzlük ve usulsüzlük cezaları bu kapsamda değerlendirilirken aynı kanunun 359 uncu maddede yazılı fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilen vergi ve kesilen ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen cezalar uzlaşma kapsamı dışındadır.

Genel olarak ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Ancak sakınamayacağı bir hata nedeniyle kanunu bilmediği için meşru sanarak bir suç işleyen kimse cezaen sorumlu olmaz[5][5]. Mükellefler haklarında idarece tarh edilen vergi ve kesilen cezalar konusunda genel olarak Türk Ceza Kanununda hüküm altına alınan “Kanunu Bilmemek Mazeret Sayılmaz” ilkesi ana kural iken mükelleflerin çeşitli nedenlerle Vergi Usul Kanununa bilerek veya bilmeyerek muhalefet ettikleri vakidir. Mükelleflerin kasıtlı[6][6] olarak yaptıkları eylemler değil de Vergi Usul Kanunu’nun EK madde 1’de hüküm altına alınan savlar ileri sürülerek uzlaşma talebinde bulunabilir.

Bunlar;

• · Kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememek,
• · 369’uncu maddede yazılı yanılmadan kaynaklanan eylemler,
• · VUK’nun 116, 117 ve 118’nci maddelerde yazılı vergi hataları ile bunların dışındaki her türlü maddi hatanın bulunması,
• · Yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının kaynaklanan eylemlerdir.

         2. İSTATİSTİKLER GÖZÜYLE UZLAŞMA MÜESSESESİ:

               2.1. Uzlaşma Oranı:

               Maliye Bakanlığı Denetim Elemanları tarafından 2007 takvim yılında tanzim edilen Vergi İnceleme Rapor sayıları aşağıdaki gibidir.

01.01.2007- 31.12.2007 tarihleri arasında Denetim Elemanları tarafından yapılan vergi inceleme sonuçlarına göre;

1- 135.847 mükellef incelenmiş

2- 63.409.073.436 YTL matrah üzerinden 30.450.980.150 YTL matrah farkı bulunmuştur.

Vergi İnceleme Elemanları tarafından tanzim edilen vergi inceleme raporlarının bir kısmı 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 344/2 ve 359.maddesi gereğince düzenlendiğinden uzlaşma kapsamı dışında olduklarından değerlendirilme dışı bırakılmıştır.

Mükellefler hakkında tanzim Edilen Vergi İnceleme Raporlarına karşı talep edilen uzlaşma sayıları aşağıdaki gibidir.

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı Vergi Denetmenleri 2007 Yılı Uzlaşma Sonuçları

            Sonuç Olarak;

Hesap Uzmanları, Vergi Denetmenleri ve Gelirler Kontrolörleri, Merkezi Uzlaşma Komisyonu, Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu Tarhiyat Öncesi Uzlaşma rakamları ve 81 İlin Vergi Dairesi Başkanlıkları tarafından yapılan Tarhiyat Sonrası Uzlaşma rakamları birlikte değerlendirildiğinde; Uzlaşmaya konu raporların (Rapor Sayısı/Uzlaşma Talebine Konu Rapor Sayısı) % 90’lık kısmında uzlaşma sağlandığı görülmektedir.

               2.2. Uzlaşma Sonucunda Oluşan Vergi ve Ceza Tutarları

ü Gelirler Kontrolörleri Tarafından 2007 yılı içerisinde gerçekleştirilen Tarhiyat Öncesi Uzlaşma sonuçları-YTL-

Gelirler Kontrolörleri tarafından yapılan vergi incelemesinde 2007 yılında 1.319 vergi incelemesi tamamlanmış olup 3.467 adet vergi inceleme raporu düzenlenmiştir. Yapılan vergi incelemesinde uzlaşmaya konu 83.942.171 YTL’lik vergi farkı uzlaşma sonucu 42.183.151 YTL’ye indirilmiştir. Bu da göstermektedir ki tarh edilen vergi tutarında % 50’lik bir indirim yapılmıştır. Uzlaşılan vergi farkı üzerinden 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 112.maddesine göre gecikme faizi de hesaplandığı düşünüldüğünde gecikme faizi de % 50 oranında indirilmiş olacaktır. Bunun yanında Gelirler Kontrolörleri tarafından kesilen Vergi Ziyaı Cezası, Özel Usulsüzlük ve Usulsüzlük cezalarında % 98’lik tenzilatla büyük bir oranda cezalardan vazgeçilmiştir.

ü Gelir İdaresi Başkanlığı Vergi Dairesi Başkanlıkları Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Sonuçları

Gelir İdaresi Başkanlığına bağlı örgütlenmiş 29 Vergi Dairesi Başkanlıkları ve Defterdarlık nezdinde vergi incelemesi yapan inceleme elemanları ve diğer denetim elemanları tarafından tanzim edilmiş vergi inceleme raporlarına istinaden yapılan tarhiyat sonrası uzlaşma sonuçlarına göre; vergi farklarında % 52, kesilen vergi cezalarında % 96 oranında bir tutardan vazgeçilerek uzlaşma sağlanmıştır.

ü Merkezi Uzlaşma Komisyonu ve Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu Sonuçları

Uzlaşma Komisyonları, yetki sınırlarına göre Vergi Dairesi Uzlaşma Komisyonları, Defterdarlık Uzlaşma Komisyonları, Vergi Dairesi Başkanlığı Uzlaşma Komisyonu, Vergi Daireleri Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu ve Merkezi Uzlaşma Komisyonu olarak belirlenmiştir. Uzlaşma Komisyonlarının uzlaşma konusu yapabilecekleri vergi miktarları son olarak, 352 sıra nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir. 372 Sıra No’lu Vergi yetki sınırlarını aşıp, Vergi Daireleri Koordinasyon sonuçlandırılacaktır.

Buna göre; Merkezi Uzlaşma Komisyonu ve Koordinasyon Uzlaşma Komisyonunca yapılan vergi farklarında % 64, Vergi cezalarında ise % 99 oranında tenzilat yapılarak uzlaşma yapılmıştır.

ü İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı Vergi Denetmenleri Uzlaşma Sonuçları

Aşağıda 2002-2007 yılları arasında İstanbul Vergi Denetmenleri Büro Başkanlığınca yapılan uzlaşma sonuçları yer almaktadır. (YTL)

İstanbul Vergi Denetmenleri tarafından yapılan vergi incelemeleri sonucunda Uzlaşma öncesi ve sonrası rakamlar tetkik edildiğinde vergi aslından ortalama % 24, vergi cezalarında ise % 94’lük bir tutardan vazgeçildiği anlaşılmaktadır.

ü Hesap Uzmanları Kurulu Başkanlığı 2007 Yılı İnceleme ve Uzlaşma Sonuçları[7][7]

Vergi incelemeleri ile ilgili olarak Hesap Uzmanları Kurulunun 2007 yılında yaptığı çalışmalar sonucunda; Hesap Uzmanları tarafından 2007 yılında, mükellefler tarafından beyan edilen 23,68 milyar YTL matrah incelemeye tabi tutulmuş ve 11,87 milyar YTL matrah farkı, ayrıca 104,50 milyon YTL vergi farkı tespit edilmiş bu çalışmalar sonucunda toplam 3.133 adet vergi inceleme raporu düzenlenmiştir. 2007 yılında düzenlenen 3.133 adet vergi inceleme raporunun 1.941 adedi Tarhiyat Öncesi Uzlaşma (TÖU) kapsamına girmektedir. Bu raporların 1.785 adedi için TÖU talep edilmiş, yapılan görüşmeler sonucunda da 1.563 adet rapor TÖU yoluyla kesinleşmiştir. Buna göre TÖU konu raporlar itibariyle TÖU istenen rapor oranı % 92; TÖU oranı % 88 ve TÖU’ ya konu raporların TÖU ile kesinleşme oranı % 81 olmuştur. [8][8]

3. VERGİ DAVALARINDA MAHKUMİYET ORANI:

Makalemizin 2.1.bölümünde de ayrıntılı olarak belirtildiği üzere Maliye Bakanlığı bünyesinde denetim yapan Hesap Uzmanları, Vergi Denetmenleri, Gelirler Kontrolörü tarafından tanzim edilen 176.341 vergi inceleme raporundan 158.223 adeti uzlaşma konusu yapıldığı göz önüne alındığında raporların % 90’lik bölümünün vergi yargısına intikal etmeden uzlaşma aşamasında sonuçlandığı görülmektedir.

Yapılan bir araştırmada[9][9] 2000- 2006 yıllarında 67.112 mükellefler veya kanuni temsilci hakkında kamu davası açılmış olup 27.045 kişi sanık olarak mahkumiyet cezasına çarptırılmıştır. Vergi inceleme elemanları tarafından 213 Sayılı vergi usul kanunu’nun 359.maddesinde yazılı kaçakçılık fiilleri işleyenler hakkında aynı kanunun 367.maddesine göre kamu davası açılabilmektedir. Aşağıdaki tablodaki veriler de tetkik edildiğinde açılan kamu davalarının % 50’si idare lehine sonuçlanmaktadır.

Mahkemelerin Verdiği Kararlar

Hesap Uzmanları tarafından yapılan benzer bir çalışmada da; 1999- 2005 yılı arasında Hesap Uzmanlarınca düzenlenen vergi inceleme raporlarının yaklaşık % 11’inin yargıya intikal ettiği; yargıya intikal eden ve hakkında bilgi edinilen raporların yaklaşık yarısında yer alan iddiaların yargıca uygun görülmediği, diğer yarısının ise tamamen veya kısmen onandığı görülmüştür.[10][10]

Bu iki araştırmada göstermektedir ki hakkında kamu davası açılan mükellef veya şirket temsilcilerin % 50’si mahkumiyet kararı ile hapis cezasına çarptırılmakta diğer % 50’si ise çeşitli nedenlerle idare aleyhine sonuçlanmaktadır. Bunun yanında vergi inceleme raporlarına karşı idari yargıda açılan davaların da % 50’sinde de idari aleyhine kararlar çıktığı görülmektedir.

4.DEĞERLENDİRME VE SONUÇ:

Makalemizin önceki bölümlerinde de açıklanan istatistiki veriler ışığında; mahalli ve merkezi uzlaşma komisyonlarınca yapılan uzlaşmalarda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

Bu bilgiler ışığında uzlaşma Komisyonlarında; vergi inceleme elemanlarınca tarh edilen vergilerin % 60’ı, kesilmesi gereken vergi cezalarının % 98’i uzlaşma safahatında indirilmek suretiyle alınmasından vazgeçildiği görülmektedir.

Kayıt dışı ekonominin % 60’lar seviyesinde olduğu ülkemizde vergi cezalarının ağırlaştırılması ile birlikte kayıt dışılığın azalacağı ve ağırlaştırılmış vergi cezaların bu yönü ile mükellefler nezdinde olumlu etki yapacağı aşikardır. Buna rağmen vergi inceleme elemanları tarafından zor zahmetlerle tanzim edilerek işleme alınan vergi inceleme raporlarında tarhı istenen vergilerin yarısından fazlasının ve cezalarında tamamına yakınının kaldırılması denetim mekanizmasını olumsuz etkileyecek ve vergi kaçırma eğilimini artıracaktır.