Bilgili Denetim Denetim Güven İster
A. Giriş:
Sigortalıların sigortalılıklarının başlaması gibi bitişinin de belli bir düzene göre bildirilmesi gerekiyor. Hizmet akdine dayalı çalışmalarına bağlı olarak bildirimleri farklı olan 4/a sigortalılarının (dünün SSK sigortalılarının) olduğu gibi 5510 sayılı Kanununa göre 4/b sigortalıları olarak adlandırılan dünün Bağ-Kur sigortalılarının sigortalılık sona eriş esaslarıyla bildirimlerinin de ayrı bir düzene göre yürütülmesi gerekmektedir.
Bahse konu 4/b sigortalılarının sigortalılıklarının bahse konu faaliyetlerine son verdikleri tarih itibari ile sona erdirilmesi gerekmektedir.
1 Ekim 2008’de başlayan yeni dönem öncesinde 1479 sayılı Kanunla sigortalılığın sona ermesi sigortalıların ilgili kurumlardan alacakları onaylı belgelerin Bağ-Kur’a ibrazı ile yapılmakta iken söz konusu yükümlülük 5510 sayılı Kanunla bunları bildiren kurumlara ya da şirket yetkililerine verilmiş bulunmaktadır. Ancak bildirim için öncelikle bu sigortalılıkların kaynaklanma türüne göre nasıl sona ermiş olacağının vurgulanmasında fayda bulunmaktadır.
B. Gelir Vergisi Mükellefi Olanların Sigortalılıklarının Sona Ermesi
Yeni dönemde 4/b sigortalısı sayılanlardan ticari kazanç veya serbest meslek kazancı sebebiyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanların sigortalılıkları mükellefiyetlerini gerektiren faaliyetlerine son verdikleri tarihte sona ermiş olacaktır ve bu tarihin ilgili vergi dairelerince ve sigortalılarca on gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Örneğin gerçek usulde vergi mükellefiyetine istinaden sigortalılığı başlatılan vergi mükellefiyeti 11.05.2009 tarihinde sona eren sigortalının sigortalılığının sona ermesine ilişkin işten ayrılış bildirgesinin vergi dairesince 20.05.2009 tarihine kadar SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir
C. Gelir Vergisinden Muaf Olanların Sigortalılıklarının Sona Ermesi
Bu tür 4/b sigortalılarının sigortalılıkları esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerindeki kayıtlarının silindiği tarihte sona ermiş olmakta ve bu tarihin esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerince ve sigortalılarca on gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Örneğin gelir vergisinden muaf faaliyetinden kaynaklanan 4/b sigortalısının 08.05.2009 tarihinde esnaf ve sanatkar sicilindeki kaydı silinmesi durumunda en geç 14.05.2009 tarihine kadar Esnaf ve Sanatkar Sicil Müdürlüğü’nce sigortalı işten ayrılış bildirgesinin SGK’ya verilmiş olması gerekmektedir.
Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu esnaf ve sanatkarlar odaları birliklerinden alacakları ‘Sigortalı Muafiyet Belgesi”[1] ile belgeleyerek on gün içinde SGK’ya intikal ettirenlerin sigortalılıkları belgenin düzenlediği tarihten, bu süreyi geçirenlerin sigortalılıkları ise belgenin SGK kayıtlarına intikal ettiği tarihten itibaren sona erecek ve bu tarihin de sigortalılarca SGK’ya bildirilmesi gerekecektir.
01.08.2004 tarihinde gelir vergisinden muaf faaliyeti nedeniyle sigortalılığı başlatılan sigortalı A’nın 20.01.2009 tarihinde Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliğince düzenlenerek onanan ve SGK kayıtlarına 29.01.2008 tarihinde intikal eden muafiyet belgesinde aylık faaliyet gelirlerinin 666 TL’ den az olduğu saptanması durumunda bu kişinin sigortalılığı 29.01.2009 tarihi itibariyle sona erdirilmesi gerekmektedir. Oysa bu sigortalının sigortalı muafiyet belgesinin 16.02.2009 tarihinde SGK kayıtlarına intikal ettirmesi halinde A’nın sigortalılığı 16.02.2009 tarihi itibariyle sona erdirilecektir.
Bundan maada gelir vergisinden muaf olan sigortalıların, sigortalılıkları devam ederken hizmet akdine dayalı çalışmalarıyla 4/a sigortalılıklarının (SSK) başlaması halinde 4/b sigortalılıkları sona erecek ve bu tarihin sigortalılarca on gün içinde SGK’ya işten ayrılış bildirgesi ile bildirilmesi gerekecektir.
D. ?zirket Ortaklarının Sigortalıklarının Sona Ermesi
Eski dönemde Bağ-Kur sigortalılığı, yeni dönemde 4/b sigortalılığı kapsamında sayılan şirket ortaklıklarının sigortalılıklarının bitişi ve buna ilişkin yükümlülükler şirket ortaklıklarının türüyle direkt ilgili bulunmaktadır. Buna göre;
1. Kolektif şirket, adi komandit şirketlerin komandite (Komandit şirkette sınırsız sorumlu olan ortak) ve komanditer (Komandit şirkette ancak kendi koyduğu para kadar sorumlu olan ortak) ortakları ile donatma iştiraki ortaklarının sigortalılıkları vergi mükellefiyetlerinin bittiği tarihte sona ermekte bu tarihin vergi dairelerince ve sigortalılarca 10 gün içinde işten ayrılma bildirgesiyle beraber SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. 2. Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklarının sigortalılıkları bu görevlerinin bittiği tarihte sona ermiş olmakta ve bu tarihin şirket yetkililerince ve sigortalılarca 10 gün içinde işten ayrılma bildirgesiyle beraber SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. 3. Limitet şirket, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarının sigortalılıkları hisse devrine ilişkin alınan ortaklar kurulu kararı ile hissenin devrine ilişkin düzenlenen noter devir sözleşmesinin ve devrin pay defterine işlendiği sayfanın birer suretlerinin birlikte ibraz edilmesi veya hisse devri ticaret sicil memurluğuna tescil edilmiş ise ticaret sicil gazetesinde ilan edildiği nüshasının ibraz edilmesi kaydıyla ortaklar kurulu karar tarihi itibariyle sona ermekte, bu tarihin de sigortalılar ve şirket yetkililerince on gün içinde işten ayrılış bildirgesiyle SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. 4. İflâsın açılmasına mahkemece karar verilen şirket ortaklarının sigortalılıkları, sigortalının talebi halinde mahkemenin karar tarihinde, sigortalının talebinin olmaması halinde ise mahkemece iflâsın kapatılmasına karar verildiği tarihte sona ermekte, bu tarihin sigortalılar ve şirket yetkililerince, 10 gün içinde işten ayrılış bildirgesiyle SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Örneğin ifl â sına 20/05/2009 tarihinde mahkemece karar verilen bir limitet şirketin için söz konusu mahkeme kararının şirket ortağı sigortalı tarafından 29/05/2009 tarihinde SGK’ya sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile intikal ettirilmesi durumunda bu kişinin sigortalılığının 20/05/2009 tarihi itibariyle sona erdirilmesi gerekmektedir. 5. Tasfiyenin açılmasına mahkemece karar verilen şirket ortaklarının sigortalılıkları, sigortalının talebi halinde mahkemenin karar tarihinde sona ermekte ve bu sona eriş tarihinin sigortalının talebi olması halinde sigortalı tarafından 10gün içinde ayrılış bildirgesiyle birlikte SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Sigortalının talebinin olmaması halindeyse tasfiye kurulu kararının ticaret sicil memurluğunca tescil edildiği tarihte sona ermekte ve bu tarihin de ticaret sicil memurluğunca ve sigortalılarca, on gün içinde işten ayrılış bildirgesiyle SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Örneğin s ermayesi paylara bölünmüş komandit şirketi hakkında mahkemece 05.06.2009 tarihinde tasfiyesinin açılmasına karar verilmiş ve bu karar 12.06.2009 tarihinde SGK kayıtlarına intikal ettirilmiş ise şirketin komandite ortağı sigortalı kişi sigortalılığının sona erdirmesi talebinde bulunması halinde sigortalılığı 05.06.2009 tarihinde sona erdirilmektedir. Buna karşın sigortalının talepte bulunmaması ve şirketin tasfiye kurulunca tasfiye işlemi sonuçlandırılarak ticaret sicil memurluğuna 25.11.2009 tarihinde tescil ettirmiş olması durumunda bu kişinin sigortalılığının 25.11.2009 tarihi itibariyle sona erdirilmesi gerekmektedir. 6. ?zirketin tasfiyesine ortaklar kurulu tarafından karar verilmesi de mümkün bulunmaktadır. Bu durumda şirket ortaklarının sigortalılıkları; sigortalının talebi halinde tasfiyenin başlanmasına karar verildiği tarihte, sigortalının talebinin olmaması halindeyse tasfiyenin sonuçlandığına ilişkin tasfiye kurulu kararının ticaret sicil memurluğuna tescil edildiği tarihte sona ermiş olacaktır. Bu tarihlerin sigortalılarca ve ticaret sicil memurluklarınca 10 gün içinde işten ayrılış bildirgesiyle SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. 7. Münfesih duruma düşen şirketlerin ortaklarının sigortalılıkları, sigortalının talebi halinde şirketin münfesih duruma düştüğü tarih itibariyle sona ermekte ve bu tarihin sigortalılarca; sigortalının talebinin olmaması halinde münfesih duruma düşen şirketin tasfiyesinin sonuçlandığına dair tasfiye kurulu kararının ticaret sicil memurluğuna tescil edildiği tarihte sona ermekte ve bu tarihin de sigortalılarca ve ticaret sicil memurluklarınca, 10 gün içinde işten ayrılış bildirgesiyle SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir.
8. Mahkeme kararı ile iflâsın, tasfiyenin açılmasına, ortaklar kurulu kararı ile tasfiyenin başlamasına veya münfesih duruma düşmesine karar verilen, anonim şirketler (Yönetim kurulu üyesi olan ortakları), sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler (Komandite ortakları), diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortaklarından 4/a sigortalısı olarak çalışmaya başlayanların sigortalılıkları, çalışmaya başladıkları tarihte sona ermekte ve bu tarihin de sigortalılarca işten ayrılış bildirgesi ile SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir.
9. ?zirket ortaklarının ortağı oldukları şirketin mahkeme kararı ile iflâsın açılmasına tasfiyesine başlanılmasına ortaklar kurulu kararı ile tasfiyesine başlanılmasına veya münfesih duruma düştükleri tarih itibariyle talepleri halinde sigortalılıklarının sona ermesi ile ilgili hüküm 01/10/2008 tarihinden itibaren uygulamaya konulduğundan bu tarihten önce şirket ortağı olmaları nedeniyle sigortalılıkları başlayan ancak ortağı oldukları şirketin mahkeme kararı ile iflâsın açılmasına, tasfiyesine başlanılmasına veya münfesih duruma düşmesine karar verildiği halde bu işlemleri 01/10/2008 tarihinden sonra da sonuçlanmayan şirketlerin ortaklarının talebi halinde de yukarıda belirtilen esaslar dahilinde işlem yapılabilecektir.
E. Köy ve Mahalle Muhtarlarının Sigortalığının Sona Ermesi
Köy ve mahalle muhtarlarının sigortalılıkları muhtarlık görevinin bittiği tarihte sona ermekte ve bu tarihin il veya ilçe mülki amirliklerince ve sigortalılarca 10 gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Köy ve mahalle muhtarlarından (4/b sigortalılığı kapsamında gelir vergisi mükellefi olanlar hariç), aynı zamanda iş sözleşmesi ile çalışmaya başlayanların sigortalılıkları çalışmaya başladıkları tarihte sona ermekte ve bu tarihin sigortalılarca 10 gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir.
Muhtarlık görevlerine seçilmeyenler veya ayrılanların sigortalılıkları bu görevlerinin sona erdiği tarih itibariyle sona erdirilmektedir.
F. Tarımsal Faaliyette Bulunanların Sigortalılıklarının Sona Ermesi
Tarımsal faaliyette bulunmaları nedeniyle 4/b sigortalısı olanların bu sigortalılıkları, tarımsal faaliyetin sona erdiği tarihten veya yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, prime esas günlük kazanç alt sınırının halen (666 TL) geçici 16 ncı madde hükmü esas alınmak suretiyle (2009 yılı için yüzde 16 izleyen yıllar için 30’u aşmamak üzere her yıl 1’er puan artırılarak) belirlenecek oran üzerinden ziraat odalarından, ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde ise tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacakları “Sigortalılık Muafiyet Belgesi”nin on gün içinde SGK’ya intikal ettirilmesi halinde belgenin düzenlendiği tarihten, bu sürenin geçirilmesi halinde ise belgenin SGK’ya intikal ettirildiği tarihten itibaren sona erecektir. Örneğin zirai faaliyeti nedeniyle 01.10.2008 tarihinden itibaren sigortalı olan sigortalı kişi ziraat odasınca 22.05.2009 tarihinde düzenlenen sigortalılık muafiyet belgesi ile 333 TL’nin altında aylık kazancı olduğunu 25.12.2009 tarihinde SGK’ya bildirdiği takdirde bu kişinin sigortalılığı 22.05.2009 tarihi itibariyle sona erdirilecektir.
01.10.2008 tarihinden önce 2926 sayılı Kanuna göre sigortalılıkları başlatılanlardan ziraat odası kaydı bulunmayanların sigortalıklarının sona ermesinde, tescilde esas alınan kayıtlara göre sigortalılık sona erdirilmektedir.
G. Jokey ve Antrenörlerin Sigortalılığının Sona Ermesi
6132 sayılı Kanuna tabi jokey ve antrenörlerden lisansları yenilenmeyenlerin sigortalılıkları lisanslı oldukları yılın sonu itibariyle sona ermekte ve bu tarihin Türkiye Jokey Kulübü ve sigortalılarca on gün içinde SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir.
H. Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesinin Verilmesi
4/b sigortalılarından sigortalı işten ayrılış bildirgesini kağıt ortamında verenler için, sigortalılığın sona ermesini izleyen 10 gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi iki nüsha düzenlenmelidir. Bu nüshalardan birinin düzenleyen kuruluşta kalması ve diğerinin de ilgili üniteye gönderilmesi gerekmektedir. 4/b sigortalısına, sigortalılığının sona ermiş olduğu ilgili ünite tarafından yazı ile bildirilmelidir.
İ. Sonuç
Üç büyük kurum mevzuatını birleştiren 5510 sayılı Kanun bu üç başlılığı zaman içinde eriteceği iddiasını taşımaktadır. Sigortalı-Kurum anlaşmazlıklarına en çok neden olan Bağ-Kur sigortalılığını da içine alan 5510 sayılı SSGSS Kanunu eski adıyla Bağ-Kur yeni adıyla 4/b sigortalılığına kaynak oluşturan bağımsız çalışma türlerini de sigortalılık başlangıç ve bitişlerine esas olma yönünden düzenleme amacını gütmektedir. 1971’den 2008’e kadar birçok kereler sigortalı olma esasları değişen Bağ-Kur sigortalılığının ışığında özellikle şirket ortaklıklarından kaynaklanan ihtilafları da ayrıntılı düzenlemesiyle ortaya koymaya çalışmaktadır. Sigortalılığın sona erme yükümlülüğünü de ortaya koyan yeni kanun jokey ve at antrenörlerini de zorunlu sigortalılık kapsamına almaktadır. Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan 4/b sigortalılığına da düzenleme getiren yeni kanun bu kapsamdakilere tedrici olarak az primle çok gün kazanma hakkını tanıması da olumlu bir hak olarak nitelendirilebilir.
