Bilgili Denetim Denetim Güven İster
I. GİRİŞ Yeni dönemdeki anlamıyla Geçici iş göremezlik ödeneği bir iş sözleşmesiyle çalışan 4/a sigortalılarıyla bağımsız çalışan 4/b sigortalılarına tanınan bir hak olmaktadır. Bağımsız çalışanlardan şirket ortaklarıyla yeni Kanunla 4/c sigortalısı olarak tanımlanan memur ve sözleşmeli personel için geçici işgöremezlik ödeneği gibi bir hak bulunmamaktadır. Geçici işgöremezlik ödeneği İş Kazalarıyla Meslek Hastalıkları Sigortası, Analık Sigortası ve Hastalık Sigortası olmak üzere üç ayrı kapsamda verilen bir yardım olmaktadır. Bu uygulamanın esasları üç duruma göre değişkenlik gösterdiğinden hak kazanma şartları bakımından yeni dönemde de farklı farklı ele almak gerekmektedir. Esas olarak geçici işgöremezlik ödeneğini, sigortalının henüz tedavi süresince iken yani meslekte kazanma gücü kaybı tam olarak belirlenmemişken kişinin raporlu veya tedavi altındayken geçirdiği süreler için ödenen bir yardım olarak tanımlamak mümkündür. Yürürlüğe giren 5510 sayılı SSGSS Kanununda bu uygulamanın Bağ-kur sigortalıları için de getirilmiş olması uygulamanın önemini artırmaktadır. II. YENİ DÖNEMDE GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEŞİ A. KAPSAMI Hastalık ve analık sigortasından sigortalıya hastalık veya analık hallerine bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezlik süresince, günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilecek. Hizmet akdine dayalı çalışan 4/a sigortalıları, 4/b sigortalısı olarak tanımlanan sigortalılardan köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, •Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olanlar, •Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar, •Tarımsal faaliyette bulunanlar, Geçici işgöremezlik ödeneği alabilecekler. 4/b sigortalısı olarak tanımlananlardan anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları hastalık veya analık halinde geçici işgöremezlik ödeneği alamayacaklar Bunlardan başka •Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular, •Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri de geçici işgöremezlik ödeneği alabilecekler.
B. KAYNAKLARINA GÖRE GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEKLERİ
1. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIŞINDAN KAYNAKLANAN GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEŞİ Sigortalıların iş kazasına bağlı olarak geçici iş göremezlik ödeneklerinden yararlanabilmeleri için SGK’ya yapılan bildirimin iş kazası olarak kabul edilmesi, meslek hastalığı sigortasından geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilmek için ise meslek hastalığının SGK sağlık kurulunca tespit edilmesi gerekmektedir.
Geçici iş göremezlik ödeneğinin süresi SGK’ca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulundan alınacak istirahat raporuna bağlıdır. İş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle iş göremedikleri sürece prim ödeme gün sayısı şartı aranmaksızın ilk günden itibaren her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir. 4/b sigortalılarına iş kazası ile meslek hastalığı halinde geçici iş göremezlik ödeneği, genel sağlık sigortası dahil prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi süresince veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu aldıkları sürede ödenecektir.
2. ANALIK GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEŞİ Geçici iş göremezlik ödeneği hekimin vereceği istirahata bağlı olarak doğumdan önceki ve sonraki 8 haftalık sürede, çoğul gebelik halinde doğumdan önceki 8 haftalık süreye 2 haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için ödenecektir. Sigortalı kadının isteği ve hekimin onayı ile doğuma 3 hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine çalışılan süre eklenecektir. Bu sürelerin eklenebilmesi için doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışmasının uygun olduğuna dair sağlık raporu yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularınca düzenlenecektir. Analık geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi için; a) Sigortalılık niteliğinin sona ermemesi, b) Doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması, c) Bu süre içinde işyerinde çalışmamış olması, d) Doğum olayının gerçekleşmiş olması, gerekmektedir. 4/b sigortalısı olarak tanımlanan sigortalılardan köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, •Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olan, •Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olan, •Tarımsal faaliyette bulunan, sigortalı kadına analık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği ödenirken genel sağlık sigortası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması gerekmektedir. 4/a sigortalılarının, 01.10.2008 tarihinden önce başlayan ve aralıksız olarak bu tarihten sonra da devam eden iş göremezlik hallerinde, 120 gün prim ödeme şartı yerine gelmediğinden analık sigortalarından geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyen ancak, istirahatın başladığı doğumun olduğu tarihten geriye doğru bir yıl içinde 90 günlük prim ödeme şartının bulunması durumunda 01.10.2008 (dahil) tarihinden itibaren geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir. Doğum öncesi 8 (7×8=56 gün) veya çoğul gebelik halinde 10 (7×10=70 gün) haftalık istirahata ayrılan, ancak daha önce doğum yapan sigortalıya doğum öncesi istirahatinin başlangıç tarihinden doğum tarihine kadar gebelik geçici iş göremezlik ödeneği ödenecek, analık geçici iş göremezlik ödeneği ise 56 günü geçmeyecektir.
Doğum öncesi istirahata ayrılan, ancak doğumu 56 veya 70 günden sonra olan sigortalılara 8 hafta (56 gün) veya 10 haftadan (70 gün) fazla gebelik geçici iş göremezlik ödeneği ödenemeyeceğinden, aşan süre hastalık sigortası kapsamında değerlendirilecek. Geçici iş göremezlik ödeneği alabilmek için, gerekli prim ödeme gün sayısı bulunmayan ve doğum öncesi istirahatine ayrıldığı tarih ile doğum yaptığı tarih arasında işyerinde çalışmadığı sürelerde, işverence (toplu iş sözleşmesi, işyeri yönetmeliği hükümleri vb. nedenlerle) ücretleri verilerek sigorta primleri de SGK’ya ödenen kadın sigortalıya SGK’ca geçici iş göremezlik ödeneği verilecek süre aynı zamanda sigorta primi bildirilmiş sürede olamayacağından bu devredeki sigorta primi bildirilmiş günlerin, yaptığı doğum nedeniyle, geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi için gereken 90 gün hesabında dikkate alınması mümkün bulunmamaktadır. Doğumdan önce gebelik istirahatının başladığı tarihte sigortalılık niteliği devam etmekte olan kadının, 90 günlük kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartını yerine getirdiğinin tespiti halinde, gebelik istirahat süresi içinde herhangi bir sebeple hizmet akdi sona ermiş olsa dahi kendisine doğum öncesi ve doğum sonrası geçici iş göremezlik ödeneğinin verilmesi gerekmektedir. 3. HASTALIKTAN KAYNAKLANAN GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEŞİ İstirahat raporlarının SGK ile sözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları tarafından düzenlenmesi şarttır. SGK ile sözleşmesiz sağlık hizmeti sunucuları tarafından verilen ve istirahat süresi 10 günü geçmeyen raporlar, SGK ile sözleşmeli resmi sağlık hizmeti sunucusu hekimi tarafından, 10 günü aşan raporlar ise SGK ile sözleşmeli resmi sağlık hizmeti sunucusu sağlık kurulunca onandığı takdirde geçerli olacaktır. 4/a sigortalılarına bir takvim yılı içinde tek hekim tarafından ayaktan tedavilerde verilecek istirahat sürelerinin toplamı 40 (kırk) günü geçemez. Bu süreyi geçen istirahat raporları sağlık kurulunca verilir. İşte bu şekilde sağlık raporlu geçirilen sürelerde geçici işgöremezlik ödeneği ödenir. Ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri çerçevesinde akit ülke sigorta kurumu mevzuatına göre düzenlenen ve sözleşmenin uygulanmasına ilişkin formülerlerle SGK’ya bildirilen istirahat raporları da aynen kabul edilir.
4/b sigortalısı olan muhtarlar ile kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, •Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olan, •Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olan, •Tarımsal faaliyette bulunan, sigortalılara sadece iş kazası veya meslek hastalığı ya da analık halinde, yatarak tedavi süresince veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu aldıkları sürede geçici iş göremezlik ödeneği ödendiğinden, bu durumun düzenlenecek raporda belirtilmesi gerekmektedir. Ancak doğum öncesi ve doğum sonrası çalışmadığı sürelerde geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi için yatarak tedavi şartı aranmaz. C. GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEŞİNİN HESAPLAMA USULÜ
Geçici iş göremezlik ödeneklerin hesabına esas tutulacak günlük kazanç; iş kazasının veya doğumun olduğu tarihten, meslek hastalığı veya hastalık halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki oniki aydan son üç ay içindeki prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanacaktır. Oniki aylık dönemde çalışmamış ve ücret almamış olan sigortalı, çalışmaya başladığı ay içinde iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrarsa verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirlerin hesabına esas günlük kazanç; çalışmaya başladığı tarih ile iş göremezliğinin başladığı tarih arasındaki sürede elde ettiği prime esas günlük kazanç toplamının, çalıştığı gün sayısına bölünmesi suretiyle; çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulacaktır. 4/a sigortalılarının ödenek veya gelire esas günlük kazançlarının hesabında: a) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise ödenek ve gelire esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz. b) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yapılan ücret, ikramiye, zam, tazminat ve bu mahiyetteki ödemelerden, ödenek ve gelirin hesabına esas alınan üç aylık dönemden önceki aylara ilişkin olanlar dikkate alınmaz. Meslek hastalığı, sigortalının sigortalı olarak çalıştığı son işinden ayrıldığı tarihten bir yıl geçtikten sonra meydana çıkmış ise, günlük kazancı bu son işinden ayrıldığı tarih esas alınarak yukarıdaki fıkralara göre hesaplanır. 4/b sigortalıları için aylık prime esas kazanç, prime esas günlük kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartı ile kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katı olduğundan, geçici iş göremezlik ödeneğinde esas alınacak tutarların hesabı buna göre yapılacaktır. İstirahatlı bırakılan sigortalıya bu süre içerisinde çalışmama koşuluyla, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve sigortalı kadının analığı halinde verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde günlük kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisi üzerinden hesap edilecektir.
SGK’nın 2009/3 sayılı Genelgesine göre 2009 yılı için uygulanacak taban geçici işgöremezlik ödeneği kazançları tespit edilmiş bulunmaktadır. Buna göre; 01.01.2009’dan önce geçici işgöremezliğe uğrayan ve geçici işgöremezlikleri bu tarihten sonra da devam eden sigortalılara ödenecek geçici işgöremezlik ödeneklerinin hesaplanacağı günlük kazanç 22,20 TL asgari günlük kazançtan; 01.07.2009’dan önce geçici işgöremezliğe uğrayan ve geçici işgöremezlikleri bu tarihten sonra da devam eden sigortalılara ödenecek geçici işgöremezlik ödeneklerinin hesaplanacağı günlük kazanç ise 23,10 TL günlük kazançtan daha az olamayacaktır.
III. SONUÇ: Yaşamın değişmez gerçeklerinden hastalık, iş kazası, meslek hastalığı veya analık hallerindeki geçici çalışamama hallerine ilişkin bir hak olan geçici işgöremezlik ödeneği sigortacılık mantığıyla örtüşen bir uygulama olarak 5510 sayılı Kanundan önce olduğu gibi 5510 sayılı Kanundan sonra da hayatiyetini sürdürmektedir. 506 sayılı Kanunda, hastalık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği alınabilmesi için gerekli olan 120 gün prim ödeme şartı aranırken bu Kanunla 90 güne indirilmiştir. Ayrıca mevcut uygulamada SSK’da olduğu şekilde geçici iş göremezlik ödeneğinin yatarak tedavilerde günlük kazancın yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisi, oranında verilmesi yönündeki düzenleme korunmuştur.
Ayrıca, 5510 sayılı SSGSS Kanunundan önceki uygulamada Bağ-Kur’da herhangi bir geçici iş göremezlik ödeneği olmamasına rağmen yeni düzenlemede 4/b sigortalılığı (Eski Bağ-Kur) kapsamında çalışanlara iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kolundan istirahatli bırakıldıkları günler için genel sağlık sigortası dahil prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu alması, şartıyla geçici işgöremezlik ödeneği ödenmektedir.
